Wokół Sakramentarza tynieckiego (7): kwestia datowania

Ks. Józef Wacław Boguniowski w swojej pozycji Rozwój historyczny ksiąg liturgii rzymskiej do Soboru Trydenckiego i ich recepcja w Polsce (Kraków 2001) wskazuje na pewien szczegół z Sanctorale naszego sakramentarza i ostrożnie podpowiada, że może to być kryterium rozstrzygające o dacie powstania rękopisu. Pisze mianowicie, że święto Tyburcjusza i Waleriana (14 kwietnia) jest umieszczone w księdze po niedzieli post albas (niedziela oktawy Wielkanocy), zatem sakramentarz mógłby powstać wtedy gdy niedziela post albas przypadała 13 kwietnia, a taka sytuacja miała miejsce w roku 1040. Zaznaczyć trzeba, że autor pisze to z dużą dozą ostrożności (s. 81-82).

Dobrze, że autor zachował ostrożność, gdyż kryterium to jest tak naprawdę nic nie warte. Umieszczenie święta Tyburcjusza i Waleriana po niedzieli post albas nie jest inwencją redaktora Tinecense, tylko czymś przejętym ze źródeł wcześniejszych. Taką sytuację mamy już w Sakramentarzu gregoriańskim hadriańskim, którego liturgię nasz sakramentarz wiernie powiela, przynajmniej w tej warstwie księgi. Może to więc być co najwyżej kryterium dla datowania Hadrianum albo raczej jego niezachowanych źródeł.

Jeśli przyjmować kryteria wewnętrzne, daleko bardziej obiecujący może być inny trop. Jedną z osobliwości Sakramentarza tynieckiego jest umieszczenie święta katedry św. Piotra (22 lutego) pośród niedzieli Przedpościa, a dokładnie pomiędzy niedzielami Sexagesima i Quinquagesima. Tak samo ma niemal bliźniaczy Sakramentarz z Fryburga. Z kolei blisko pokrewny z nimi ale nieco wcześniejszy Sakramentarz ze św. Gereona umieszcza katedrę św. Piotra po Przedpościu, czyli między niedzielą Quinquagesima a Środą Popielcową, co skądinąd też stanowi osobliwość na tle innych sakramentarzy, z zasady umieszczających w jednym ciągu Przedpoście i cały Wielki Post bez rozdzielania tego innymi świętami. Może więc być tak, że Gereon odzwierciedla sytuację, w której katedra św. Piotra przypada w poniedziałek lub wtorek przed Środą Popielcową, a Tyniec i Fryburg, być może powstałe w jednym czasie, zostałyby skopiowane wtedy gdy 22 lutego przypadał między Sześćdziesiątnicą a Pięćdziesiątnicą. Jeśli tak, to Środa Popielcowa musiałaby wtedy przypaść w przedziale czasowym 26 lutego – 3 marca, a Wielkanoc 12 – 18 kwietnia.

Ktoś uważny mógłby zwrócić uwagę ma inny jeszcze zapis naszego sakramentarza, stojący w sprzeczności z tym wyliczeniem. Sakramentarz tyniecki umieszcza bowiem 5 niedziel między Zesłaniem Ducha Świętego a świętem Piotra i Pawła (29 czerwca), co jest za dużo, gdyby Wielkanoc przypadała we wskazanym wyżej przedziale czasowym, wtedy jest miejsce tylko na 3 albo 4 niedziele. Ale 5 niedziel nie jest inwencją Sakramentarza tynieckiego, tylko powieleniem wcześniejszej tradycji, wywodzącej się z Sakramentarza gregoriańskiego „padewskiego”.

Być może więc faktycznie nasz sakramentarz został skopiowany w roku w którym Wielkanoc przypadała między 12 a 18 kwietnia. Ale podobnie jak ks. Boguniowski mówię to z wielką ostrożnością.

Poniżej dla ilustracji skany kilku stron z Sakramentarza tynieckiego, skopiowane ze strony polona.pl:

s. 85 -86: formularz katedry św. Piotra (22 lutego) i niedzieli Quinquagesima

s. 160: 14 kwietnia i formularz o św. Tyburcjuszu i Walerianie po niedzieli oktawy Wielkanocy

s. 377-378: niedziela 5. po Zesłaniu Ducha Świętego i następująca bezpośrednio potem 1. niedziela po święcie Piotra i Pawła (29 czerwca)