Charakterystyczna kolejność apostrof otwierających antyfony na kolejne dni – O Mądrości, O Adonai, O Korzeniu Jessego, O Kluczu, O Wschodzie, O Królu, O Emmanuelu – stanowiła inspirację dla wielu pieśni, hymnów i innych utworów muzycznych (np. Mądrości która z ust Bożych wypływach, Veni Veni Emmanuel, Boża Mądrości).

Co ciekawe, liczba i kolejność antyfon utrwalona i spopularyzowana przez Breviarium Romanum nie była w historii stała i różniła się pomiędzy regionami: dla przykładu pochodzący z przełomu X i XI w. tzw. Kodeks Hartkera (zobacz: St. Gallen, Stiftsbibliothek, Cod. Sang. 390: Antiphonarium officii f.40-41) podaje aż dwanaście antyfon „O”. Co ciekawe, tą samą charakterystyczną formułą II modusu rozpoczyna się również antyfona O Rex glorie (łac. O Królu chwały) towarzysząca pieśni Maryi… podczas drugich nieszporów Wniebowstąpienia Pańskiego.

Antyfona „O Spapientia” z Kodeksu Hartkera (St. Gallen, Stiftsbibliothek, Cod. Sang. 390: Antiphonarium officii f.40)

Wersety w Lekcjonarzu a Antyfony „O”

Tekst Wielkich Antyfon „O” znalazł też po posoborowych reformach liturgicznych Pawła VI miejsce w liturgii mszalnej. Teksty oryginalnych antyfon posłużyły jako inspiracja dla tekstów wersetów do aklamacji przed Ewangelią na ostatnie dni Adwentu i w takiej formie znalazły się w polskim Lekcjonarzu Mszalnym.

Redaktorzy wydania typicznego zdecydowali również o modyfikacji kolejności tekstów względem tradycyjnej kolejności źródłowych antyfon, co znalazło swoje odzwierciedlenie w wydaniu polskim – werset inspirowany antyfoną O Wschodzie przeznaczono na Wigilię Bożego Narodzenia (która sama nie posiada już nieszporów, które ustępują przez I Nieszporami Bożego Narodzenia), a w zamian werset inspirowany antyfoną przeznaczoną oryginalnie na 23 grudnia został przeniesiony dwa dni w tył (na 21 grudnia).  Parafrazę antyfony O Królu przeznaczono natomiast zarówno na 22 jak i 23 grudnia.

Z racji tego, że trudno znaleźć w literaturze dokładne wyjaśnienie tej decyzji, możemy jedynie domyślać się, że intencją redaktorów było pewne dopasowanie wersetów do treści formularzy mszalnych. Tak więc wigilijny werset Wchodzie  podkreśla dosłowną bliskość nadejścia Zbawiciela, z kolei pojawiający się 21 grudnia werset Emmanuelu pojawia się po czytaniu z Księgi proroka Sofoniasza (So 3,14-17) mówiącym o tym, że „Pan, twój Bóg, jest pośród ciebie” (co oznacza właśnie imię Emmanuel – „Bóg jest z nami”) oraz harmonizuje się z odczytywaną tego dnia Ewangelią o Nawiedzeniu. Pamiętać należy jednak, że wprowadzenie do Lekcjonarza pozwala na zamianę kolejności tych wersetów, dzięki czemu dopuszczalne jest wykonanie ich zgodnie z tradycyjną kolejnością.

Propozycje melodii

Spotkać się można w niektórych miejscach ostatnich latach z praktyką wykonywania Wielkich Antyfon „O” zamiast wersetu do śpiewu przed Ewangelią podanego w Lekcjonarzu.

O ile sam koncept jest sam w sobie słuszny – jako, że jak już wiemy, wersety w Lekcjonarzu Mszalnym stanowią parafrazy antyfon – to samą praktykę należy uznać za błędną, gdyż wykonuje się tym samym tekst inny niż przewidziany w Lekcjonarzu lub Graduale, co jest niedopuszczalne (por. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego pkt. 62 a).

Abstrahując od słuszności decyzji redaktorów Lekcjonarza, postanowiłem przygotować neogregoriańskie opracowania melodii do wykonania polskich tekstów tych wersetów z Lekcjonarza, inspirowane motywami muzycznymi autentycznych melodii antyfon „O” i utrzymane w modusie II. Broszurę zawierającą melodię do wszystkich siedmiu wersetów, można znaleźć poniżej:

Pobierz plik teraz

Zdecydowałem się na prosty, sylabiczny styl, z pojedynczymi półozdobnymi formułami charakterystycznymi dla melodii źródłowych które to nie powinny stanowić wyzwania dla większości solistów.

Przykładowe opracowanie wersetu – przeznaczonego w na 17 grudnia (M.Krakowczyk)

Melodią wersetów towarzyszą dwie, utrzymane w tym samym modusie, propozycje melodii aklamacji Alleluia: prosta, pozwalająca na łatwe włączenie się wiernych (pochodząca z Graduale Simplex) oraz bardziej ozdobna (z Graduale Romanum) przeznaczona dla bardziej zaawansowanych schol.

Zachęcamy do pobrania broszury i korzystania z niej podczas Liturgii. Mamy nadzieję, że poniższe opracowanie pozwoli na bardziej uroczyste wykonanie tych tekstów, nawiązujące jednocześnie do dziedzictwa śpiewu gregoriańskiego.