Ton światła

Jednak patrząc na szerszy masyw tekstów hymnograficznych 1. tonu, można powiedzieć, że jest to ton epifanii, ton wcielenia, przyjścia Boga w świat, zanurzony w grzechu i ciemności. Ton Boskiego światła, rozjaśniającego mroki istnienia. O tym wyraźnie świadczy sama muzyczna wymowa tego tonu (ΗΧΟΣ ΠΡΩΤΟΣ, przedton ἀνανές), budującego melodie diatonicznie od D, nieco mrocznego i surowego. Troparion Epifanii – Chrztu Chrystusa w Jordanie – śpiewa się na 1 ton.

Zmartwychwstały w mroku przedświtu

Dlaczego zatem cały ośmiopiosenny kanon jutrzni Paschy (św. Jana z Damaszku) też został osadzony w tonie pierwszym? Przecież jest to jakby inny temat. Wyjaśnienie kryje się w refleksji teologicznej nad tym największym z świąt.

Pascha też ma w sobie temat epifanii – pojawienia się Zmartwychwstałego Boga w mroku przedświtu. W momencie kiedy już jak gdyby umarła wszelka nadzieja, Zbawiciel został złożony do grobu, zło, zabójstwo, nienawiść – triumfuje. Tonalnie „officium” Paschy trzyma się na tonie pierwszym i związanym z nim tonie piątym (plagalnym pierwszym), który jest tonem Zmartwychwstania. Epifania – Wielkanoc: Bóg rodzi się jako Człowiek w tym świecie dla walki ze śmiercią w różnych jej postaciach, i w końcu sama śmierć zostaje zwyciężona przez Niego – ta teologia uwyraźnia się w samym brzmieniu tonalnym hymnów wielkanocnych.

Tydzień – ikona

Wspomnijmy też o nieco innym temacie: Dzień Paschy to też tajemniczy PIERWSZY DZIEŃ nowego stworzenia, liturgicznie od dnia Paschy zaczyna się od nowa liczba dni i tonów (podczas tygodnia po Wielkanocy ton zmienia się każdego dnia, tym samym ten szczególny tydzień jest jakby ikoną całego Oktoechosu i bizantyjskiego roku liturgicznego). To następna przyczyna dominowania 1. tonu w hymnografii tego święta.

Również dominuje on w Niedzielę «Antypaschy» – św. apostoła Tomasza. Nazwę tej niedzieli należy rozumieć jako «antyfonę» Wielkanocy. Skończył się popaschalny tydzień – archetyp roku liturgicznego – i zaczyna się nowa kolej tygodni. Od tej bowiem niedzieli ton zmienia się już nie codziennie, lecz na początku każdego tygodnia[2].

Oprócz Paschy widzimy dwa kanony w tonie pierwszym na jutrzni Bożego Narodzenia (Kosmasa z Majumu i Jana Damasceńskiego), pierwszy z dwóch kanonów Zaśnięcia NMP itd. Mamy kanon 1. tonu na Zaśnięcie Bogurodzicy – albowiem to jest Jej Pascha, Jej uczestnictwo w paschalnym misterium Syna.

Epifania krzyża

Dlaczego jednak kluczowy tekst hymnograficzny święta Podwyższenia Krzyża też został osadzony w tonie 1.? Czy i tutaj można wyszukać pewną teologię Epifanii? Okazuje się, że tak. Odczytać «epifanię Krzyża» da się w samym uroczystym obrzędzie jego podwyższenia, którym kończy się jutrznia tego święta. Biskup albo kapłan świętobliwie schyla się z Krzyżem w rękach prawie do ziemi, potem powoli podnosi Krzyż – jak niegdyś Mojżesz na pustyni podniósł węża miedzianego (Lb 21, 9) wśród mroku choroby i umierania.

Dziewica – początek

Dziewica Maryja często jest nazywana w bizantyjskiej hymnografii «początkiem zbawienia». Dlatego jeden z najpiękniejszych automelonów (hymnów-wzorców dla wielu tekstów) jest właśnie maryjnym – «O przedziwny cudzie!» (Ὢ τοῦ παραδόξου θαύματος). Ten automelon – z różnymi oczywiście tekstami – śpiewa się na wszystkie wielkie święta maryjne.

Przykłady śpiewów w tonie pierwszym

Alleluja bizantyjskie – Ton 1 wersja 1

Muz.: Hieromnich Grzegorz z monasteru Simonopetra na Św. Górze

Śpiew: Andrij Szkrabiuk

Ison: Sławomir Witkowski, Wojciech Sznyk OP

Alleluja bizantyjskie – Ton 1 wersja 2

Muz.: Simon Karas (+ 2000)

Śpiew: Andrij Szkrabiuk

Ison: Sławomir Witkowski, Wojciech Sznyk OP

Nuty do pobrania:

Pobierz plik teraz

Kolejna część już w następną niedzielę na łamach naszego portalu.

************************

[1] Всенощное бдение. Богослужебные песнопения Православной Церкви. Составление, редакция, комментарии Дмитрия Болгарского. Издание Свято-Троицкого Ионинского монастыря. Киев 2000. S. 90.

[2] W sobotę wieczorem zawsze zaczyna się na wieczerni nowy ton – od Niedzieli Antypaschy aż do następnej Wielkanocy.