Niepokonana światłość

W Zmartwychwstaniu Chrystusa widzimy, iż zagęszczony mrok nie zdołał zgasić tej Światłości, że został przez nią pokonany. Zmartwychwstanie związane jest z nocą, przedświtem (o tej porze tradycyjnie celebruje się jutrznię i liturgię wielkanocną), wierni zapalają świece, uzewnętrzniając to, o czym śpiewa kanon Wielkanocy: „Przyjdźmy, niosący świece, do Chrystusa, który jak Oblubieniec wychodzi z grobu”[1]. Przyjście Boga jako Światłości w mrok świata – to temat pierwszego tonu, zwycięstwo Boskiej Światłości nad mrokiem – to temat pierwszego plagalnego.

Warsztaty Muzyki Niezwykłej, Kraków 2019

Ton śpiewów paschalnych

W tonie piątym mamy najważniejsze śpiewy paschalne. To jest troparion Paschy Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν: „Chrystus powstał z martwych, śmiercią podeptał śmierć i będącym w grobach życie darował”; „Anielski zbiór” – szereg troparionów o biegu kobiet z olejkami na miejsce pogrzebu Jezusa i znalezieniu przez nich pustego grobu; kluczowe wielkie stichiry Wielkiej Soboty: „Ciebie, który odziewasz się światłością jak szatą…”, „Przyjdźcie, zawsze godnego pamięci błogosławmy Józefa…”; stichiry Paschy, śpiewane od niedzieli Wielkanocy aż do Wniebowstąpienia Pańskiego. Wspomnieliśmy już o trenach nad Grobem Pańskim: dwie trzecie ich są w piątym tonie. W nich teksty są jeszcze przeważnie żałobne, jednak melodia już paschalna.

W czasie Liturgii eucharystycznej Wielkiej Soboty,  Pieśń Mojżesza o cudownym przejściu przez Morze Czerwone oraz Pieśń Trzech Młodzieńców, którą wykonywali w piecu ognistym, śpiewana się w tonie piątym. Czyli w całym bizantyjskim triduum paschalnym ton piąty jest mocno obecny. A w niedzielę wielkanocną cała jutrznia Paschy składa się ze śpiewów w pierwszym i w piątym tonie.

Warsztaty Muzyki Niezwykłej, Kraków 2019

W nadziei Zmartwychwstania

Ponieważ oficjum za dusze zmarłych strukturalnie jest zbudowane na wzór Jutrzni Jerozolimskiej (jutrzni nad grobem Pańskim), śpiewy w tonie piątym zajmują w nim kluczowe miejsce – w ten sposób każde oficjum zaduszne ma w sobie motyw nadziei Zmartwychwstania. Mówiąc inaczej – Zmartwychwstanie Chrystusa odzwierciedla się w każdym oficjum za duszę zmarłego czy zmarłych.

Paschalność jest widoczna i w melodycznej strukturze piątego tonu – pierwszego plagalnego – ΗΧΟΣΠΛΑΓΙΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ z zaśpiewem ἀνέανες. Ton pierwszy, budując się na D, rzadko w rozwoju linii melodycznej wzlatuje do dominanty A, trzymając się przeważnie kwarty D-G. Natomiast ton pierwszy plagalny zazwyczaj jest w rozwoju melodii kwintowy (D-A), a oprócz tego ma też bardzo wysoką – najwyższą ze wszystkich ośmiu tonów – wersję z oparciem na A jako isonie.

Wśród wielkich świąt Wniebowstąpienie Pańskie ma kanon jutrzni w piątym tonie.

**********

[1] Kanon Paschy św. Jana z Damaszku, pieśń 5, troparion 3.

Kolejna część już w następną niedzielę na łamach naszego portalu.

Przykłady śpiewów w tonie piątym

Alleluja bizantyjskie – Ton IV wersja I

Muz.: Simon Karas

Śpiew: Andrij Szkrabiuk

Ison: Sławomir Witkowski, Wojciech Sznyk OP

Alleluja bizantyjskie – Ton IV wersja II

Muz.: Nektarios Thanos

Śpiew: Andrij Szkrabiuk

Ison: Sławomir Witkowski, Wojciech Sznyk OP

Nuty do pobrania:

Pobierz plik teraz