Klimat

W szeregach stichir lub troparionów bardzo często można zobaczyć tonalną kolejność: ton pierwszy – ton drugi – ton szósty. Tak jest na przykład na końcu jutrzni Męki Pańskiej w Wielki Piątek – pierwsza stichira jest w tonie pierwszym (jej tematem jest drżenie całego stworzenia wobec Pana, wiszącego na krzyżu), następne trzy stichiry są w tonie drugim (druga mówi o krnąbrnym ludzie, który wydał Pana na śmierć; trzecia i czwarta są lamentem Bogurodzicy pod krzyżem). Jakkolwiek przejście w śpiewie od tonu drugiego do szóstego czy czwartego pozostaje w tej samej „aurze” muzycznej, to przejście od pierwszego do drugiego tonu od razu przenosi w całkowicie inny klimat, stwarza mocno odczuwalny kontrast.

Drugi ton przeważnie bazuje się na G, jako na swoim isonie. Jego melodie mają w sobie duże napięcie, nie tylko duchowe, lecz także techniczne – wymagają o wiele większego wysiłku wykonawczego. Pierwszy ton wprowadza w swoisty mroczny spokój, drugi – potęguje napięcie, niepokój, nawet rozdarcie. I ideowo, i „klimatycznie” tony pierwszy i drugi są zupełnym przeciwieństwem.

Jeśli ton pierwszy wyraża muzycznie przyjście Boga w upadły, ciemny świat, to ton drugi jest jakby ludzką odpowiedzią na zbawiające działanie Boga. A ludzka odpowiedź – to trud Wyjścia (Exodusu). Niski ton pierwszy – i wysoko wzlatujący drugi; w tonie pierwszym – mrok zapowiadający Światłość, Nadzieję (czyli Chrystusa). w drugim – trud i męka człowieka, wychodzącego, wydzierającego się z niewoli na spotkanie tej Nadziei.

Narratorski ton

Ton drugi jest też najbardziej „narratorskim” w monodii bizantyjskiej. Ogromną większość aklamacji diakońskich i kapłańskich czy recytacji Pisma Świętego wykonuje się faktycznie w tonie drugim. Dla diakona i kapłana ton drugi więc jest tonem fundamentalnym dla każdego oficjum. W Patriarchacie Ekumenicznym Konstantynopola za najbardziej odpowiednie dla centralnej części liturgii eucharystycznej są uznawane melodie drugiego tonu w wybitnie narratorskiej wersji.

Ton drugi w ogóle ma w sobie ideę przejścia: od starego do nowego, od tego co w człowieku i we wszechświecie naturalne, nieprzemienione – do tego co zostało uświęcone, nadprzyrodzone.

Trudna dla ucha

Bizantyjski ΗΧΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ma przedton-zaśpiew νεανές. Linię melodyczną buduje najczęściej w miękkiej skali chromatycznej, trudnej dla ucha i przyzwyczajenia zachodnioeuropejskiego. Rzadziej używana jest w drugim tonie twarda skala chromatyczna. Trudność nauczenia się i odtworzenia miękkiej skali chromatycznej, polega na innych odległościach między nutami, niż te, który w ostatnich paru wiekach uformowały słuch i percepcję chrześcijanina Zachodu.

Z tonem drugim są muzycznie spokrewnione tony czwarty i szósty. Szczególnie jest to słyszalne w szybkich śpiewach „rytmu irmologicznego” – w nich czasami wręcz niemożliwym jest rozróżnienie, w którym z tych tonów śpiewa się troparion (jeśli nie zna się tonu z księgi hymnograficznej).

Krótkie kanony trzech pierwszych dni Wielkiego Tygodnia (poniedziałku, wtorku i środy) są w drugim tonie, muzycznie podkreślając tym Wyjście – Paschę Chrystusową.

Przykłady śpiewów w tonie drugim

Nuty do pobrania:

Pobierz plik teraz

Kolejna część już w następną niedzielę na łamach naszego portalu.