Tonem świetlistej uroczystości

Ponieważ ogromna ilość tekstów hymnograficznych (takk na święta, jak też na dni zwykłe) została napisana w tonie czwartym, słusznie ton ten zwą tonem świetlistej uroczystości, albo – wszechświątecznym. W tekstach niedzielnych[1] wiele razy wskazuje się główną drogę do zbawienia – nieustanne oddawanie czci Bogu, noszenie swego życiowego Krzyża. To ostatnie jest możliwe dzięki głębokiej medytacji nad tajemnicą Życiodajnego Krzyża. Krzyż swymi ramionami obejmuje cały świat, ale też – „świat” roku liturgicznego.

Przytłaczająca większość apolitikionów wielkich świąt jest w tonie czwartym: Narodzenie Bogurodzicy, Boże Narodzenie, Wprowadzenie Bogurodzicy do Świątyni, Zwiastowanie, Narodzenie Jana Chrzciciela, święto Apostołów Piotra i Pawła i mnóstwo innych, jak również apolitikiony ku czci męczenników, hierarchów, «prepodobnych» – przecież w ich życiu objawiło się zwycięstwo krzyża nad ludzką ograniczonością i niedoskonałością, nad samą śmiercią.

Symboliczna czwórka

Biblijna gematria, czyli metoda «rozłuszczania», wyjaśnianie symboliki liczb, spotykanych w słowach Pisma, spotyka się z oczywistym lekceważeniem wśród poważnych biblistów. Nie stając specjalnie w jej obronie, zauważmy, że liczba cztery, oprócz jawnej wskazówki na życiodajny krzyż, wskazuje na uniwersalizm, pełnię widzialnego świata, kosmosu. Cztery pory roku, cztery strony świata, cztery żywioły (ziemia, powietrze, ogień, woda) świadczą o pewnej niedostateczności tej liczby, jej «dążenia» do ósemki jak do symbolu przyszłego wieku, wieczności.

Jednak człowiek nie może dojść do wieczności bez tajemniczej realizacji w swym życiu tu, na ziemi, Krzyża, noszenia tego czterostronnego oręża walki przez niemoc i pokorę. Cztery strony Krzyża jakby zwalczają w człowieku przywiązanie do przyrodzonej konieczności, podporządkowanie czterem żywiołom tego świata. Krzyż otwiera wieczność (wrócimy do tego jeszcze raz przy tonie ósmym, który jako plagalny rozwija temat swego autentycznego źródła).

Znormalizować?

Mając dwa tematy duchowe, ton czwarty – grecki ΗΧΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ – posiada też dwa dość różniące się rodzaje:jeden z isonem w E (zaśpiew λέγετος), drugi z isonem oscylującym między G, E i C (zaśpiew ἅγια). «Legetos» jest diatoniczny, jego budowa melodyczna i brzmienie są jakby niezręczne, trudno przyswajalne dla ludzi zachodnioeuropejskiej formacji muzycznej.

Człowiek Zachodu chciałby „znormalizować” ten rodzaj tonu czwartego przez dodanie mu „dobrze harmonizującego” isonu w C – widać takie podejście, na przykład, w wielu greckich wspólnotach prawosławnych Ameryki Północnej, w których tony bizantyjskie są poddawane takiej właśnie normalizacji i „wygładzeniu” przez niby „naturalnie” brzmiące harmonie. Paradoks w tym, że właśnie w tym tonie jest najwięcej apolitikionów i innych śpiewów roku liturgicznego. Rodzaj «Agia» przypomina ton drugi (z którym jest spokrewniony), jednak ma inne właściwości skali.

W czwartym tonie mamy wiele kanonów jutrzni: Pochwały Bogurodzicy, Zwiastowania, Narodzenia Jana Chrzciciela, Niedzieli Palmowej, Piotra i Pawła, Przemienienia Pańskiego (pierwszy z dwóch kanonów); w ogóle ten ton dominuje w Oktoechosie niczym krzyż na cerkiewnych kopułach.

************************

[1] Niedziela zawsze ma swoim tematem Zmartwychwstanie Chrystusa, dotyczy to wszystkich ośmiu tonów. Ta reguła nie ustępuje tylko w przypadku, kiedy w niedzielę mamy inne wielkie święto Pańskie – Boże Narodzenie, Epifanię, Przemienienie, Poniesienie Najśw. Krzyża.

Kolejna część już w następną niedzielę na łamach naszego portalu.

Przykłady śpiewów w tonie czwartym

Alleluja bizantyjskie – Ton IV wersja I
Muz.: Simon Karas
Śpiew: Andrij Szkrabiuk
Ison: Sławomir Witkowski, Wojciech Sznyk OP

Alleluja bizantyjskie – Ton IV wersja II
Muz.: Nektarios Thanos
Śpiew: Andrij Szkrabiuk
Ison: Sławomir Witkowski, Wojciech Sznyk OP

Nuty do pobrania:

Pobierz plik teraz