Dominik Jurczak OP: Środa Popielcowa – początek pokuty

Jako dla mieszkańca klasztoru św. Sabiny, dominikanina, którym przez „przypadek historii” przypadało w udziale zaopiekować się wspomnianą bazyliką, to dzień wyjątkowy. Nie będę się zatem powtarzał, bo tekst łatwo można znaleźć, na przykład, klikając >tutaj<.

Omawiany manuskrypt, lub też jemu podobne, dowodzi, że tradycja „kościołów stacyjnych” nie jest nowym wymysłem, co więcej, wszystko wskazuje na to, że przeżywa swój renesans, i to nie w samym Rzymie. Potwierdzają to wiadomości docierające czy to z Warszawy, czy z Krakowa, gdzie listy z „kościołami stacyjnymi” są już gotowe.

Tradycję „kościołów stacyjnych” – a przynajmniej tego pierwszego, u św. Sabiny – odnowił papież Jan XXIII, co ciekawe, jeszcze przed Soborem Watykańskim II i związaną z nim odnową liturgiczną. To jeden z kilku (jeśli nie kilkunastu) przykładów, że nie wszystko, co się zmieniło, koniecznie dokonało się po Soborze. Ciekawe przedstawiają się nagrania z tego czasu, na których widać, jak poszukuje się właściwej formy wyrazu. Nota bene, podobnie jest i dzisiaj w Rzymie, Warszawie czy Krakowie; warto zwrócić uwagę, że we wszystkich tych miastach tradycja de facto rozwija się niezależnie i przez to także odmiennie, nawet jeśli mowa o szczegółach.

Można zauważyć, jak za czasów Jana XXIII starano się nie tylko „odkopać” staroć, ale że szukano, jak nadać jej właściwe znaczenie. Na filmie widać, że w latach sześćdziesiątych Papież nie odprawiał Mszy świętej u św. Sabiny, lecz jedynie uczestniczył w procesji, która miała charakter pokutny. U początku odnowy zatem stała nie tyle Msza święta w „kościele stacyjnym”, co podkreśla się obecnie, ile pokuta publiczna, która rozpoczynała się w pierwszym dniu Wielkiego Postu. Dodajmy dla jasności: inna niż dzisiaj była praktyka spowiedzi; w pokucie publicznej nie chodzi o to, że grzechy wyznawać publicznie. Warto poza tym zwrócić uwagę, że procesja nie przebiega tak, jak chciały starożytne manuskrypty (od bazyliki św. Anastazji do bazyliki św. Sabiny), ani też tak, jak to jest dzisiaj (od bazyliki św. Anzelma do bazyliki św. Sabiny).

Z pontyfikatem Pawła VI tradycja nie zanika, choć akcenty zaczynają rozkładać się inaczej. Papież uczestniczy w procesji,  lecz ma ona mniej pokutny charakter. Wydaje się, że jednego roku odbywa się ona wyłącznie po placu przez bazyliką. Temat pokuty jednak nie wyparowuje, ale przenika do papieskiego przemówienia – nota bene, wygłaszanego nie z ambony, z której głosi się Ewangelię – przypominającego o znaczeniu nawrócenia i Wielkiego Postu.

W 1970 roku Paweł VI nie odprawia Mszy świętej w bazylice św. Sabiny, za to w kolejnym roku, po wydaniu kompletnego mszału rzymskiego, już tak. Zainteresowanych historią tekstu kolekty odsyłam do „notatki” ks. Macieja Zachary MIC. W 1972 roku procesja odbywa się już z bazyliki św. Anzelma, jak to jest i obecnie, ciekawe jednak, że posypanie głów popiołem ma miejsce w bazylice św. Piotra poza Mszą świętą. Wydaje się, że od 1973 roku, zatem od ponad czterdziestu lat, tradycja wygląda tak, jak jest to obecnie: procesja i Msza święta z posypaniem głów popiołem.

Co wynika z całej analizy? Że rozpoczynanie Wielkiego Postu to nie taka prosta sprawa. Historia Środy Popielcowej jest dłuższa i bogatsza niż przypuszczamy, co więcej, rozwija się na „naszych oczach”. Przy tej okazji warto upomnieć się o jej wielowymiarowość, by nie dać się złapać w pułapkę prostych i oczywistych schematów. Dotyczy to także tego, co dzieje się na gruncie polskim.