Mnogość zaraz

Kiedy słyszymy stwierdzenie „zaraza w Kościele” możemy mieć mnóstwo różnych skojarzeń, przez co tytuł najnowszej publikacji młodych doktorów teologii – Agnieszki Łozy i Pawła Beygi – może zostać odebrany lekko prowokacyjnie. Słowo „zaraza” jest odmieniane przez różne przypadki, w różny sposób. Używają go biskupi, używają go świeccy. Używają „zwolennicy” i „przeciwnicy” Kościoła. Dlatego przyznam, że gdy brałem do ręki tekst „Zarazy”, moje myśli nie skierowały się od razu ku rozmyślaniom na temat pandemii COVID-19, ale zaczęły krążyć wokół różnych mniej lub bardziej aktualnych problemów Kościoła w Polsce, z którymi przyszło, przychodzi i przyjdzie nam się zmierzyć. Dlatego z niemałym zaskoczeniem przeczytałem wstęp, w którym autorzy stawiają pytanie: jak ostatnie dwa lata niepewności, obostrzeń itp. wpłynęły na różne sfery życia chrześcijan – katolików w Polsce.

Si Deus est, unde malum?

Książka w swojej strukturze jest bardzo przejrzysta. W pierwszym rozdziale autorzy wychodzą od refleksji na meta-poziomie, która zostaje sprowadzona do naszej rzeczywistości. W sposób bardzo przejrzysty, ale jednocześnie ostrożny, jak wymaga tego tajemnica Opatrzności Bożej, próbują przyjrzeć się odpowiedziom na pytanie, które stawiane jest przez wielu z nas – Si Deus est, unde malum? – Jeżeli Bóg jest, skąd zło? Skąd cierpienie? Jest to najbardziej „kaznodziejski” rozdział tej książki – autorzy mocno opierają się na Piśmie św. i refleksjach teologicznych swoich poprzedników – tak filozofów jak np. G.W. Leibniza oraz teologów – szczególne miejsce zajmuje tutaj teologia Josepha Ratzingera.

Kościelny background

Kolejne dwa rozdziały próbują przedstawić „Kościelny background” – opisać sytuację Kościoła w Polsce od śmierci św. Jana Pawła II, który był na pewno jednym z momentów zwrotnych w historii polskiego chrześcijaństwa. Autorzy w sposób bardzo ciekawy, z teologicznym zacięciem opowiadając historię ostatnich 16 lat, dzielą się także przemyśleniami na gruncie eklezjologicznym – czym Kościół powinien być i czym nie powinien. Swoją refleksję kontynuują w rozdziale „Kryzys wizerunkowy”, gdzie znajdujemy refleksje na temat tego, jak wygląda polski katolicyzm teraz i jakie to daje nadzieje na przyszłość, ale również, a może przede wszystkim, jakie zagrożenia generuje. Zostanie tu poruszony problem pedofilii, Strajku Kobiet i innych „zapalnych” sytuacji ostatnich lat. Autorzy nie boją się stawiać mocnych tez, które są poparte konkretnymi argumentami.

Liturgia w zarazie

Oczywiście bardzo ważnymi rozdziałami, szczególnie dla kogoś, kto interesuje się liturgią, są rozdziały: „Duże dzieci” oraz „Wieża Babel”. Autorzy skupiają w nich swoją uwagę na celebracji liturgicznej w czasie pandemii, która nie jest ograniczona tylko do rytualizmu i formy, ale także zakorzeniają ją głęboko, co niestety nie dla wszystkich jest oczywiste, w sakramentologii. Podkreślają znaczenie liturgii właśnie nie tylko jako „spotkania ludzi pobożnych i podobnie myślących”, ale jako wspólnoty sakramentalnej, w której pierwsze miejsce zawsze należy się Bogu.

Autorzy powołują się tutaj na znanych teologów liturgii – Romano Guardiniego, Jeana Corbona, ale także odwołują się do ważnej publikacji ówczesnego prefekta Kongregację Nauki Wiary – kard. Josepha Ratzingera, czyli Ducha liturgii. Poruszenie przez doktorów Łozę i Beygę zagadnień Komunii na rękę, konieczności uczestnictwa w celebracji, przewodniczenia liturgii przez kapłanów (co wiąże się także z tematem kierunku sprawowania Mszy św.), języka używanego w Kościele (w jak i poza przestrzenią liturgiczną) jest na pewno kolejnym, wartym usłyszenia głosem w dyskusji, która wydaje się jest często przenoszona na margines, ze względu właśnie na doświadczenia omawiane we wcześniejszych rozdziałach. Wydaje mi się jednak, że dla prawdziwego i pogłębionego życia duchowego wiernych, temat liturgii i komunikacji w tej przestrzeni (jak i poza nią) powinny być tematami równie priorytetowymi i głęboko przemyślanymi.

Kryzys finansowy?

Autorzy nie unikają też tematu finansów Kościoła, prowokacyjnie zaczynając dotyczący tej kwestii rozdział od żartu o zwiedzaniu Muzeów Watykańskich i wszystkich precjozów, a które kończy się stwierdzeniem „a zaczynali od stajenki”. Pokazują, że pandemia wpłynęła na stan materialny Kościoła nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie, a Polska, która doświadcza kryzysu, musi się także zastanowić nad tym, jak poradzić sobie z jego utrzymaniem. Ciekawy jest także wątek wizyty duszpasterskiej, który mocno wpisuje się w refleksje nad skutkami pandemii koronawirusa. Czym tak naprawdę powinna być „kolęda”? Jakie jest jej pierwotne zadanie i cel? Jak się zmieniła? Refleksji na ten temat można szukać właśnie tutaj. Autorzy również przyglądają się idei podatku kościelnego oraz tego, jak funkcjonuje on np. w Niemczech.

Wrócić do nauczania

„Barka odpłynęła” – rozdział ten wraca ponownie do osoby Jana Pawła II i próbuje w jakiś sposób zaproponować odłożenie „kremówek”, a wzięcie do ręki, przeczytanie i przemyślenie nauczania Papieża w różnych kwestiach – czym jest prawda, czym jest wolność, czym jest dobro a czym zło? Autorzy dają czytelnikowi konkretne odnośniki, które mogą być pomocne na drogę odnalezienia się w Kościele (po)pandemicznym (w końcu pandemia się jeszcze nie skończyła).

Co dalej z katechezą?

Skoro mówimy o odnajdywaniu się w Kościele w trakcie i po pandemii, w (przed)ostatnim rozdziale odnajdziemy refleksję na temat katechezy w szkole – jaka była, jaka jest i czy ma jakiekolwiek szanse na przetrwanie. Czy stanęła na wysokości zadania i pomogła uczniom przeżyć pandemię bez szwanku lub z umocnieniem wiary? Ten rozdział nie próbuje dać jednoznacznej odpowiedzi, ale jest ciekawą refleksją i próbą zebrania dostępnych nam doświadczeń w dobry background do dalszych dyskusji.

Kościół otwarty czy Twierdza warowna?

Ostatnia część książki, nazwana „zamiast zakończenia”, podnosi temat nowej ewangelizacji, bycia prorokiem we współczesnym świecie, napięcia między „Kościołem otwartym” a „Twierdzą warowną”. Wyważona refleksja próbuje przedstawić, gdzie jest przestrzeń „zamknięcia”, które tak naprawdę może być prawdziwym „otwarciem” i na odwrót – gdzie Kościół jest zamknięty, a powinien się otworzyć i z odwagą spojrzeć na wyzwanie, które przynosi mu współczesność. Jednocześnie autorzy podsumowują: Nie była celem tej książki całościowa diagnoza kościelnej rzeczywistości podczas i po pandemii koronawirusa. Nie chcemy też formułować daleko idących recept na przyszłość m.in. z tego powodu, że nie znamy jeszcze dokładnego bilansu zysków i strat Kościoła „popandemicznego”. Niemniej próbują wysnuć punkty, wnioski, które wydają się, w zgodzie z Objawieniem, ponadczasowe i mogą stać się bezpiecznym fundamentem do szukania odpowiedzi na to co „tu i teraz”.

Nowy wątek w dyskusji

Podsumowując – książka zasługuje na uwagę każdego czytelnika – tak profesora uniwersyteckiego jak i osoby żywo zainteresowanej Kościołem i jego kondycją, podczas jak i po pandemii koronawirusa. Nie jest to zbiór artykułów, który ma na celu wyrobienie w czytelniku „jedynego, słusznego poglądu”, ale na pewno jest jedną z propozycji otwarcia dyskusji o „naszym polskim piekiełku” – jak to mówią autorzy we wstępie. Bez tej dyskusji, w którą zaangażują się osoby świeckie, konsekrowane i duchowni, prędzej czy później doświadczymy zagubienia i frustracji, a nawet opuszczenia, bo nasze oczy staną się ślepe na działanie Bożej łaski i wcielanie jej w życie Kościoła – Mistycznego Ciała Chrystusa.

O książce

Impulsem do powstania tej publikacji była pandemia Covid-19, która zburzyła dotychczasowy ład gospodarczy i społeczny, wpłynęła na życie ludzi na całym świecie, wdarła się także do kościołów i chrześcijańskiej codzienności. To sprawiło, że Autorzy postanowili spojrzeć na pandemię koronawirusa jak na problem teologiczny, jako swoisty „znak czasów”, który został ludzkości zarówno dany, jak i zadany. W jaki sposób pandemia wpłynęła na różne sfery życia chrześcijaństwa katolickiego? W kolejnych rozdziałach Autorzy przyglądają się temu, jaki Kościół nad Wisłą zastał koronawirus, co zawierały dokumenty Kościoła opublikowane w tym czasie, jak wyglądała liturgia w dobie pandemii, czy katecheza szkolna spełniła swoje zadanie, jak ocenić chór koronasceptyków, którzy na co dzień nosząc koloratkę, bronili się przed założeniem maseczki, wreszcie, jakie „choroby współistniejące” w polskim Kościele obnażył koronawirus. Autorzy na tytułową zarazę spoglądają w dwóch aspektach. Dosłownie, ukazując, jak koronawirus wyrwał chrześcijan ze swojej „strefy komfortu” i zburzył ich „święty spokój” oraz nieco metaforycznie, poruszając problem kryzysów, nadużyć i nieprawidłowości, czyli innego rodzaju zarazy, która toczy Kościół już od wielu lat.

O autorach

Agnieszka Łoza – doktorka nauk teologicznych w zakresie teologii dogmatycznej (PWT Wrocław), autorka kilkunastu artykułów naukowych i popularnonaukowych, interesuje się nowym ateizmem i relacjami pomiędzy rozumiem, a wiarą. Mężatka, ma dwoje dzieci. Mieszkanka Żmigrodu.

Paweł Beyga – doktor nauk teologicznych w zakresie teologii dogmatycznej (PWT Wrocław), autor kilkudziesięciu artykułów naukowych i popularnonaukowych, interesuje się związkiem dogmatu z liturgią. Mąż jednej żony, ojciec dwóch córek. Mieszka we Wrocławiu.

Konkurs z nagrodami

Mamy dla Was egzemplarze książki „Zaraza w Kościele”. Aby wziąć udział w konkursie, prosimy o odpowiedź w komentarzu pod postem na Facebooku (nie pod artykułem na stronie) na pytanie konkursowe: Jakie dobro, Twoim zdaniem, pandemia przyniosła Kościołowi? Na odpowiedzi czekamy do czwartku 22 lipca 2021 włącznie, po tym terminie wybierzemy laureata, do którego wyślemy egzemplarz (wysyłka pocztą na terenie Polski). Aby wziąć udział w konkursie trzeba także „lubić” stronę Liturgia.pl na Facebooku i udostępnić publicznie nasz post ze zdjęciem książki.