Bardzo dziękujemy Wam za przesłane pytania! Poniżej znajdziecie odpowiedzi na nie. Niektórzy z Was pytali o te same kwestie – stąd część pytań została połączona w jedno. Czekamy na kolejne. Wszelkie uwagi do udzielonych odpowiedzi oraz nowe pytania prosimy kierować przez formularz.

Pytanie 1

Czy po Mszy wieczerzy Pańskiej należy zabrać kwiaty i świeczniki z prezbiterium? Mszał mówi o obnażeniu ołtarza i zakryciu krzyży.

Rzeczywiście, kiedy zajrzymy do Mszału Rzymskiego, znajdziemy w nim jedynie przepis o tym, że (o ile to możliwe)po liturgii wynosi się krzyże oraz obnaża się ołtarz (por. MR, s. 132).

Nie oznacza to jednak, że kwiaty i świeczniki mają zostać przy ołtarzu. Na udzielenie właściwej odpowiedzi nakierowuje nas nota, wydana dn. 16 stycznia 1988 r. w Liście okólnym o przygotowaniu i obchodzeniu świąt paschalnych, gdzie czytamy: „Po Mszy obnaża się ołtarz, przy którym była sprawowana. Wypada okryć krzyże w kościele czerwoną lub fioletową zasłoną, chyba, że uczyniono to już w sobotę przed V Niedzielą Wielkiego Postu. Nie należy zapalać lamp przed obrazami świętych” (n. 57). Sformułowanie „obnażenie ołtarza” nie oznacza tu tylko ściągnięcia obrusów, ale również wyniesienie lichtarzy i wszelkich ozdób. Świadczy o tym rubryka n. 2 Liturgii Męki Pańskiej, w której czytamy, że ołtarz obnażony to taki, przy którym nie ma świeczników, krzyża i obrusów (por. MR, s. 133).

Natomiast brak kwiatów jest w tej sytuacji oczywisty, bo zaczynamy świętować misterium Męki Pańskiej, a już w Wielkim Poście podczas celebracji liturgicznych (poza uroczystościami i IV Niedzielą) nie przyozdabialiśmy ołtarza (CLPB, n. 252).

Pytanie 2

Przed Mszą Wieczerzy Pańskiej tabernakulum ma być puste. Jak to zorganizować i co zrobić z pozostałym Najświętszym Sakramentem, który jest zostawiony dla chorych i jako Wiatyk?

Po prostu trzeba odpowiednio wcześniej (najlepiej przed Niedzielą Palmową i po niej) sprawdzić ilość Najświętszego Sakramentu w tabernakulum i logicznie przemyśleć, czy wystarczy ona do komunikowania wiernych do ostatniej celebracji eucharystycznej w Wielką Środę. Jeśli wystarczy, nie należy konsekrować więcej komunikantów w cyboriach, lecz powoli zmniejszać zapas. Jeśli nie wystarczy, to należy konsekrować tylko tyle hostii, aby móc je spożyć przez kolejne dni do środy włącznie.

Najświętszy Sakrament pozostawiony na wiatyk kapłan powinien spożyć bezpośrednio przed liturgią. W tabernakulum nie może pozostać nic, co byłoby konsekrowane przed liturgią Wieczerzy Pańskiej.

Często w kościołach tabernakulum jest puste przez cały Wielki Czwartek, kiedy poza Mszą Wieczerzy Pańskiej z zasady nie celebruje się Eucharystii. Warto jednak zachować małej ilości Najświętszego Sakramentu na wiatyk – można Go przechowywać w stosownym miejscu poza kościołem (np. w bocznej kaplicy niedostępnej dla wiernych) lub w kaplicy wewnętrznej (np. w klasztorze). Jednak bezpośrednio przed rozpoczęciem Mszy Wieczerzy Pańskiej należy spożyć cały Najświętszy Sakrament, nawet ten, którego nie ma w kościele głównym.

Pytanie 3

Jakie miejsce w procesji (do kaplicy przechowania) powinien zająć ceremoniarz? Czy za niosącym Najświętszy Sakrament, a przed ministrantem z mikrofonem i księgą?

Specyfika funkcji ceremoniarza polega na tym, że nie ma on z góry ustalonego miejsca w procesji. Składa się na to chociażby kwestia tego, czy jest tylko jeden ceremoniarz czy jest ich więcej. Równie dobrze może on iść przecież na przedzie procesji jako precentor. Aczkolwiek jeśli jest wyłącznie jeden ceremoniarz, to lepiej by szedł on w pobliżu celebransa (najlepiej za nim). Warto tu również zwrócić uwagę na to, że w procesji do kaplicy adoracji nie potrzeba nieść mikrofonu i księgi, ponieważ jej się tam nie używa. Stąd lepiej by ci ministranci zajęli miejsce w procesji we właściwym sobie miejscu.

Pytanie 4

Skąd wynika zwyczaj usuwania wody w kropielnicach na Triduum Paschalne lub kiedy powinno zostawić się kropielnice puste? Spotkałem się z dwoma praktykami: a) po liturgii Męki Pańskiej; b) po Mszy Wieczerzy Pańskiej (tak podaje Rubrycela Poznańska). Są jakieś źródła na to?

Nie jestem w stanie teraz podać konkretnych źródeł, ale jest to mocno ugruntowana tradycja. Wiąże się z tym, że Wielki Tydzień (a w nim Triduum Paschalne) jest centralnym punktem całego roku liturgicznego. To w tym czasie Chrystus w Kościele czyni wszystko nowe (por. Ap 21,5). Należy spalić stare oleje, kiedy tylko fizycznie w kościele będą oleje nowopoświęcone na Mszy Krzyżma. Tabernakulum jest puste, bo będzie nowo konsekrowana Eucharystia podczas Mszy Wieczerzy Pańskiej. Zasłania się krzyże, by na nowo spojrzeć na krzyż, który zostanie odsłonięty do adoracji w Wielki Piątek, a podczas wigilii paschalnej w Wielką Noc zostanie poświęcona woda, która wypełni chrzcielnicę, którą będziemy pokropieni po odnowieniu przyrzeczeń chrzcielnych, i która będzie potem w kropielnicach. Stąd najczęściej spotykałem się z praktyką, że wodę z kropielnic i chrzcielnicy usuwa się bądź w środę wieczorem, bądź w czwartek rano. Z tego co wiem, nie ma na to przepisu. Warto jednak zwrócić uwagę na zapis umieszczony w Paschalis sollemnitatis n. 97, dotyczący aktu pokuty, a który stanowi: „Jako akt pokuty dobrze będzie zastosować dzisiaj pokropienie wodą pobłogosławioną w Wigilię; należy wtedy śpiewać antyfonę Vidi aquam lub inni pieśń o charakterze chrzcielnym. Tą samą wodą wypełnia się także kropielnicę przy wejściu do kościoła”.

Oczywiście rodzi to kolejne pytanie – skąd woda do święcenia pokarmów w Wielką Sobotę? Ale na to pytanie spróbujemy odpowiedzieć w kolejnym tygodniu.

Pytanie 5

Co oznacza zapis w pierwszej rubryce dotyczącej liturgii Wielkiego Czwartku: „Tabernakulum ma być puste”? Dlaczego się tego nie stosuje?

Oznacza to, że należy wcześniej spożyć cały Najświętszy Sakrament, aby tabernakulum było puste. Dlaczego się tego nie stosuje? Przyznamy, że nigdy nie spotkaliśmy się, by ta rubryka nie była zachowywana.

Pytanie 6

Ile powinno być trybularzy podczas procesji w Wielki Czwartek?

Mszał Rzymski wzmiankuje o jednej kadzielnicy (także w wydaniu typicznym czytamy o nałożeniu kadzidła do kadzielnicy a nie do kadzielnic). Jednak w Ceremoniale Liturgicznej Posługi Biskupów czytamy o dwóch kadzielnicach (n. 306).

Stąd najbardziej uzasadniona wydaje się odpowiedź, że w liturgii pontyfikalnej należy użyć dwóch kadzielnic, a w liturgii sprawowanej przez prezbitera – przynajmniej jednej.

Pytanie 7

Czy i dlaczego w trakcie Triduum trwamy w jednej Liturgii czy może w jednym Misterium?

Otóż na początku warto podkreślić, że w każdym obchodzie liturgicznym realnie uczestniczymy we wszystkich wydarzeniach życia Chrystusa, ponieważ misterium jest niepodzielne. Kościół jednak w ciągu roku liturgicznego uwypukla poszczególne wydarzenia, aby pomóc wierzącym w zgłębianiu tego jednego (choć wieloaspektowego) misterium.

W sensie teologicznym każda liturgia jest jednym wielkim misterium, ale – choć obraz to jest nośny – Triduum składa się z wielu celebracji liturgicznych – oczywiście Mszy Wieczerzy Pańskiej, Liturgii Męki Pańskiej czy wigilii paschalnej. Jednak nie zapominajmy o celebracji poszczególnych godzin kanonicznych czy Mszy świętych w sam już dzień Zmartwychwstania Pańskiego.

Szeroko na ten temat napisał ks. Zachara MIC: https://www.liturgia.pl/mit-jednej-liturgii-triduum-paschalnego/

Pytanie 8

Czy w procesji do kaplicy przechowywania powinno się nieść wszystkie cyboria z Najświętszym Sakramentem, czy tylko jedno? Jeśli wszystkie, to czy muszą je nieść kapłani z nałożonymi welonami naramiennymi, czy mogą to czynić również szafarze nadzwyczajni?

To prawda, przepisy liturgiczne mówią tutaj o jednej puszce z Najświętszym Sakramentem. Warto jednak na to spojrzeć od szerszej strony, czyli wyjść od rubryki Liturgii Męki Pańskiej n. 21, która mówi o diakonie lub celebransie, który przynosi puszkę (pyxis) z kaplicy adoracji w towarzystwie dwóch ministrantów ze świecami, najkrótszą drogą. W takim wypadku literalne odczytanie rubryki mogłoby świadczyć, że przynosi tylko jedną. A co z Komunią wiernych, szczególnie jak np. kaplica adoracji jest w mniejszym kościele obok (lub pod) głównego kościoła? Pozostali szafarze pójdą sami do kaplicy adoracji i przyniosą? Wydaje się robić to więcej niepotrzebnego zamieszania i rozbijania ars celebrandi. Stąd zwykle po Najświętszy Sakrament posyła się tylu diakonów/prezbiterów, aby przynieśli wszystkie potrzebne naczynia, szczególnie, że w polskiej tradycji zostaną one przeniesione do tabernakulum/skrzynki w Grobie Pańskim.

Oczywiście jest to interpretacja, ale naszym zdaniem w procesji do kaplicy adoracji można przenieść wszystkie puszki, z tym, że celebransowi najpierw powinni towarzyszyć asystujący diakoni, a potem – jeżeli ich nie ma lub jest potrzeba – koncelebransi. Ewentualnie potem akolici, a w ostateczności nadzwyczajni szafarze Komunii świętej. Wszyscy niosący Najświętszy Sakrament, konsekwentnie, powinni mieć na sobie welony eucharystyczne. W taki sposób robi się to np. w bazylice dominikańskiej w Krakowie.

Drugim możliwym rozwiązaniem wydaje się przeniesienie pozostałych puszek do tabernakulum w kaplicy adoracji (np. zaraz po zakończeniu Komunii, kiedy zaczyna się puryfikacja naczyń). Ważne by zrobić to w sposób dyskretny, nie skupiając na sobie uwagi (tak zresztą zostanie to zrobione po Komunii w Wielki Piątek zob. rubryka n. 26). Dużo zależy od architektury konkretnej świątyni i gdzie jest przygotowana kaplica adoracji. Rodzi to jednak kolejne pytania – np. czy zostawić tabernakulum otwarte czy zamknięte – bo zamyka się je po okadzeniu Najświętszego Sakramentu na koniec procesji.

Warto zwrócić uwagę, że w Wielki Czwartek nie wystawia się Najświętszego Sakramentu, lecz pozostawia się puszkę na ołtarzu, aby uroczyście ją przenieść i w tabernakulum ją zamknąć. Inaczej jest w Wielki Piątek, kiedy Najświętszy Sakrament zostaje wystawiony w monstrancji – wtedy w rubryce jasno mamy powiedziane, że pozostały Najświętszy Sakrament należy umieścić w tabernakulum – najlepiej od razu w Grobie Pańskim.

Pytanie 9

Podczas liturgii Wielkiego Czwartku w naszej parafii często udzielana jest Komunia Święta pod dwiema postaciami. Pytanie czy podczas takiego udzielania Komunii Świętej normalnie swoją posługę powinni pełnić ministranci z patenami?

Tak. Zawsze godnym pochwały jest towarzyszenie kapłanowi przy udzielaniu wiernym Komunii (nawet pod obiema postaciami) ministranta z pateną (Guida per le grandi celebrazioni, n. 30). Warto jednak pamiętać o dwóch rzeczach:

1. by podczas Komunii udzielanej pod dwiema postaciami mieć ze sobą puryfikaterz i trzymać go w sposób użyteczny – to znaczy tak, by praktycznie mógł uchronić Krew Pańską przed rozlaniem/skapnięciem na podłogę,

2. przy naprawdę ogromnych celebracjach (podkreślam: ogromnych) w zamkniętej przestrzeni należy zastanowić się czy nie lepiej by trzecia osoba – ministrant – bardziej torował drogę szafarzowi i asystującemu niż służył z pateną.

Mówię to z doświadczenia – przy dużym napieraniu tłumu zdarzyło się, że ministrant tak szturchnął puszkę, że ta prawie wypadła. Dlatego poprosiłem go, by torował drogę dla przystępujących do Komunii, a sam trzymając puryfikaterz przy kielichu troszczyłem się by nic nie upadło na ziemię. Potem ten ministrant pomógł nam bezpiecznie wrócić do ołtarza. Jednak w zwykłych warunkach, które panują w 99% celebracji, użycie pateny jest wskazane.

Pytanie 10

Co w przypadku, gdy po Komunii w czasie Mszy Wieczerzy Pańskiej pozostaje więcej puszek z Najświętszym Sakramentem niż osób upoważnionych do ich przenoszenia? Czy są jakieś komentarze liturgistów w tej kwestii? Przepisy mówią, że na ołtarzu pozostawia się puszkę (pyxis, nie zaś pyxides). Co zatem z pozostałymi puszkami? 1) zamyka w tabernakulum i przenosi do kaplicy przechowania po zakończeniu liturgii; 2) wynosi się po komunii do jeszcze innego miejsca (jak to ma miejsce w piątek wg wydania typicznego); 3) pozostawia na ołtarzu i przenosi po zakończeniu liturgii; 4) pozostawia i przenosi w jednej procesji podejmując więcej niż jedną puszkę w dłoni. Opcja 4 jest rozsądna, ale ani estetyczna, ani należycie godna dla Najświętszego Sakramentu. Z kolei opcja 1 jest dziwna. Tabernakulum przed Mszą było puste i nagle na kilka minut trzeba w nim złożyć Najświętszy Sakrament.

W dużej mierze odpowiedź na to pytanie pokrywa się z odpowiedzią na pytanie ósme, z tą różnicą, że mówimy tu o niewystarczającej liczbie upoważnionych do przenoszenia Najświętszego Sakramentu (jak rozumiemy by w rękach nieść nie jedno cyborium, ale po jednym w każdej ręce).

Stąd w naszej ocenie najlepiej byłoby je przenieść według zaproponowanej w pytaniu opcji czwartej, która – jeśli będzie dobrze przygotowana – będzie należycie godna i estetyczna – np. gdy diakoni/prezbiterzy będą mieli takie same welony eucharystyczne a pomiędzy nimi będzie szedł celebrans wyłącznie z jedną puszką.

Ewentualnie można część z naczyń przenieść do kaplicy adoracji wcześniej, krótszą drogą, w dyskretny sposób. Zdecydowanie odrzucilibyśmy opcję pierwszą i trzecią oraz unikali opcji drugiej.

Pytanie 11

Wydaje mi się, że gdzieś czytałem/słyszałem o możliwości uroczystego wprowadzenia/wniesienia do kościoła poświęconych olejów. Miałoby to się odbyć przed Mszą Wieczerzy Pańskiej. Przeszukałem różne dokumenty, ale nigdzie tego nie znalazłem (spodziewałem się, że będzie to dyrektorium o pobożności).
W związku z tym moje pytanie czy taki zwyczaj miałby jakieś umocowanie w dokumentach?

Pytanie jest ciekawe, ale nie znaleźliśmy na nie odpowiedzi w żadnych dokumentach. W wielu parafiach spotkaliśmy się z obrzędem wprowadzenia olejów w procesji wejścia Mszy Wieczerzy Pańskiej bądź przynoszenia ich w procesji z darami, bo będą one używane w kościele i dla Kościoła (choćby przy chrzcie podczas wigilii paschalnej czy w dzień Zmartwychwstania). Co ciekawe, takie przypomnienie znajduje się na np. stronie arch. warszawskiej. Wydaje się, że jest to bardziej ugruntowana tradycja niż zapis w dokumentach. Ale spróbujemy temat jeszcze przebadać.

Pytanie 12

Co zrobić, jeżeli tabernakulum nie jest puste po ostatniej mszy w środę (bo np. Proboszcz zapomniał i robi zapasy na wypadek wojny). Przenieść do miejsca przechowywania?

Taka sytuacja jest poważnym nadużyciem, bo tabernakulum ma być puste. Ciężko więc odpowiedzieć na pytanie, w którym norma liturgiczna jest jednoznaczna. Stąd raczej należałoby się zatroszczyć o Księdza Proboszcza i poprosić go, by wraz z księżmi lub innymi godnymi osobami, (jeżeli księży innych nie ma), spożył pozostały Najświętszy Sakrament.

Opracowali: Mikołaj Walczak OP, Dawid Makowski.