Kraków: w sobotę koncert „Miserere mei Deus” na oktet wokalny i kwartet smyczkowy

Psalm 51 (Miserere mei Deus) to jeden z najczęściej umuzycznianych tekstów biblijnych. Począwszy od okresu renesansu po dzień dzisiejszy doczekał się wielu muzycznych interpretacji; dzieła Gregorio Allegriego, Josquina des Pres, Carla Gesualda da Venosy zachwycają i poruszają do dziś.

Ciekawym faktem jest to, że w muzyce polskiej najbardziej znane przykłady muzycznych interpretacji Psalmu 51 przypadają dopiero na drugą połowę XX wieku. Po tekst psalmu sięgali tacy kompozytorzy jak Witold Szalonek, Paweł Szymański czy Stanisław Krupowicz. Wcześniejsze opracowania Psalmu 51 są zapomniane lub mało znane. Powstający utwór ma zatem wypełnić pewną „lukę”, którą niewątpliwie jest stosunkowo niewielka liczba muzycznych interpretacji omawianego psalmu w naszej rodzimej kulturze na tle muzyki europejskiej oraz ogólnoświatowej.

Proces percepcji twórczej został poprzedzony wnikliwymi studiami nad samym tekstem Psalmu 51. Współczesna egzegeza proponuje kilka odmiennych interpretacji psalmu Miserere. Najbardziej wnikliwe badania nad tekstem psalmu przeprowadził Gianfranco Ravasi w dziele Il Libro dei salmi (Bologna 1986). Włoski badacz zaproponował ciekawą koncepcję interpretacji filologiczno-teologicznej psalmu, która stała się bezpośrednią inspiracją do jego muzycznego opracowania.

Ravasi badając tekst psalmu zaproponował jako punkt wyjścia płaszczyznę językową tekstu, szukając powtórzeń, podobieństw, wzajemnych relacji. To pozwoliło podzielić mu tekst psalmu na trzy sekcje: Sekcja I – wersety 3-11; Sekcja II – wersety 12-14 i Sekcja III – wersety 15-21. Następnie badając budowę i znaczenie tekstu Miserere, doszukał się wewnątrz obu sekcji ukrytych porządków.

W pierwszej sekcji tekstu (ww. 3-11) dostrzegł pewien zamysł w zakomponowaniu tekstu, który nazwał „strukturą koncentryczną”, polegającą na tym, że skrajne wersety sekcji odpowiadają sobie pod względem treści, terminologii, użytego trybu czasu a centrum omawianej struktury staje się werset 6b.

Wspomniana wyżej struktura może w doskonały sposób pobudzić wyobraźnię kompozytorską. Odkryte przez Ravasiego paralelizmy poprowadzić mogą do użycia podobnego materiału melodycznego, harmonicznego w odpowiednio odpowiadających sobie wersetach a centrum struktury koncentrycznej muzycznie można sobie wyobrazić, jako kulminację utworu.

Struktury porządkującej II sekcję psalmu Ravasi doszukał się w tak zwanych „małych epiklezach”, których struktura przedstawia się następująco: wezwanie Boga – prośba o Bożego ducha.

W. 12 Stwórz, o Boże, we mnie serce czyste
I odnów w mojej piersi ducha niezwyciężonego

W. 13 Nie odrzucaj [Boże] mnie od swego oblicza
I nie odbieraj mi świętego ducha swego!

W. 14 Przywróć [Boże] mi radość z Twojego zbawienia
I wzmocnij mnie duchem ochoczym!

Utrzymana w kontemplacyjnym charakterze druga część oparta została na technice aleatorycznej, symbolizującej tu „powiew Bożego Ducha”. III sekcję Psalmu, Ravasi nazwał „dodatkiem liturgicznym”, albowiem końcowe wersety Psalmu wyraźnie nawiązują do starotestamentalnej liturgii składania ofiar.

Materiał muzyczny został tak zakomponowany by w swojej wymowie nawiązywał do liturgicznej praktyki; każdy z wersetów kończy się podobną strukturą melodyczną („refrenem”), będącym odwołaniem do liturgicznego psalmu responsoryjnego.

Wykonawcy: I kwartet wokalny: Maria Klich, Łucja Nowak, Piotr Windak, Jakub Ciępka; II kwartet wokalny: Maria Babicz, Justyna Łokcik, Łukasz Miśko OP, Grzegorz Szulik oraz Airis String Quartet: Aleksandra Czajor – I skrzypce, Grażyna Zubik – II skrzypce, Malwina Tkaczyk – altówka, Mateusz Mańka – wiolonczela. Na początku kwartet wykona „Langsamersatz” Antona Weberna.

Na koncert zapraszają Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny oraz bazylika Trójcy Świętej.