Katechumenat: Wigilia Paschalna i sakramenty

Wigilia Paschalna wg Sakramentarza gelazjańskiego (GeV) rozpoczyna się około godziny 14.30, czyli jesteśmy w epoce, w której liturgia ta jest już antycypowana na wcześniejsze godziny.

Porządek Wigilii jest taki:

– zapalenie i błogosławienie świecy „Deus mundi conditor” (GeV 425-428);

– błogosławienie kadzidła (GeV 429);

– 10 czytań Wigilii ze Starego Testamentu (GeV 431-441): Rdz 1, 1 – 2, 2: stworzenie świata; Rdz 5, 32 – 8, 21a: potop i Noe (zakończenie na przyjęciu przez Boga ofiary Noego); Rdz 22, 1-19: ofiara Abrahama; Wj 14, 24 – 15, 1: przejście przez Morze; Iz 54, 17 – 55, 11: wezwanie do spragnionych by przyszli do wody; Ez 37, 1-14: wizja ożywienia wyschłych kości; Iz 4, 1-6: proroctwo o „odrośli Pana” i oczyszczeniu Syjonu; Wj 12, 1-11: baranek paschalny; Pwt 31, 22-30: testament Mojżesza; Dn 3, 1-24: trzej młodzieńcy w piecu ognistym;

– po ostatnim czytaniu Psalm 42 (GeV 442);

– procesja do baptysterium ze śpiewem Litanii do Wszystkich Świętych (GeV 443).

Obrzęd chrztu

(OR XI, 89-104; GeV 444-452)

Po spełnieniu tego udaje się biskup z całym duchowieństwem z kościoła aż dojdą do źródła, przy śpiewie litanii [do wszystkich świętych], czyli Kyrieleison, poprzedzani przez notariuszy, niosących wysoko dwie płonące świece, mające postać ludzką, z kadzidłem i wonnościami, i zaczynają litanię, która następuje:

 Chryste, usłysz nas itd.

Po skończeniu litanii, gdy cały kler lub lud stanie wokół źródła i zapadnie cisza, biskup mówi: Pan z wami, a wszyscy odpowiadają: I z duchem twoim.

I mówi:

Módlmy się.

I daje błogosławieństwo:

Wszechmogący wieczny Boże, bądź obecny w misteriach Twej wielkiej dobroci, bądź obecny w sakramentach i, dla utworzenia nowych ludów których rodzi dla Ciebie źródło chrzcielne, ześlij Ducha przybrania i niech działanie Twej mocy dopełni to, co ma wykonać posługa naszej pokory. Przez.

I dalej:

Boże, który swą niewidzialną mocą cudownie udzielasz mocy Twym sakramentom i choć niegodni jesteśmy sprawowania takich misteriów, to jednak Ty, nie porzucając darów swej łaski, nakłoń uszu Twej dobroci na nasze modlitwy. Boże, którego Duch unosił się nad wodami pośród początków świata, aby już wtedy natura wód posiadała moc uświęcania. Boże, który obmywając przez wody zbrodnie zepsutego świata, w samym wylaniu potopu umieściłeś obraz odrodzenia: aby przez misterium jednego i tego samego elementu nastał kres występków i początek cnót. Wejrzyj, Panie, na oblicze Twego Kościoła i pomnóż w nim Twe potomstwo, Ty, który rozweselasz miasto swoje impetem wylewającej się Twej łaski i dla mających się odnowić ludów na całej ziemi otwierasz źródło chrztu, aby na rozkaz Twego majestatu otrzymało ono łaskę Twego Jednorodzonego, przez Ducha Świętego, który przez tajemne zmieszanie swego światła niech uczyni płodną tę wodę przygotowaną dla odrodzenia ludzi, aby niebiański ród, poczęty uświęceniem, wyłonił się z niepokalanego łona boskiego źródła jako nowe stworzenie i tych, których w ciele odróżnia płeć albo wiek, matka-łaska zrodzi w tym samym [boskim] dziecięctwie. Zatem za Twoim rozkazem, Panie, niech odejdzie daleko stąd wszelki duch nieczysty, niech daleko odstąpi wszelka niegodziwość diabelskiego zepsucia, niech nie krąży kusząc, niech nie ograbia ukrywając się, niech nie psuje czyhając. Niech to święte i niewinne stworzenie będzie wolne od napaści nieprzyjaciela i oczyszczone dzięki odejściu wszelkiej niegodziwości. Niech będzie żywym źródłem, wodą która odradza, aby wszyscy, którzy zostaną obmyci zbawczą kąpielą, dostąpią, dzięki działaniu w  nich Ducha Świętego, łaski doskonałego oczyszczenia.

Czynisz znak krzyża

Dlatego błogosławię ciebie, stworzenie wody, przez Boga żywego, przez Boga świętego, przez Boga, który ciebie na początku przez słowo oddzielił od suchego lądu i całą ziemię nakazał nawodnić czterema rzekami, który ciebie na pustyni z gorzkiej uczynił dobrą do picia użyczając ci słodyczy i dla spragnionego ludu wyprowadził ze skały. Błogosławię cię także przez Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego, Pana naszego, który ciebie w Kanie Galilejskiej przez cudowny znak swej mocy przemienił w wino; który stopami swymi po tobie chodził a w Jordanie przez Jana w tobie został ochrzczony; który ciebie wraz z krwią wydał ze swego boku i uczniom swym rozkazał, aby wierzących chrzcili w tobie, mówiąc: Idźcie, nauczajcie wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.

Tu zmieniasz głos.

Skoro zachowujemy to co zostało nam przykazane, przybądź łaskawie, Boże wszechmogący, wesprzyj z dobrocią. Pobłogosławiwszy ustami swymi te proste wody, aby oprócz naturalnego oczyszczenia, którego mogą użyczyć obmywanym ciałom, były także skuteczne dla oczyszczenia dusz.

Niech zstąpi w tę pełnię źródła moc Twego Ducha i niech zapłodni całą substancję tej wody mocą uświęcania. Tutaj niech zostaną zgładzone zmazy wszystkich grzechów. Tutaj natura na obraz Twój stworzona i odnowiona do chwały swego początku niech będzie oczyszczona z wszelkiej biedy starości, aby każdy człowiek, wszedłszy w ten sakrament odrodzenia, odrodził się w prawdziwej niewinności i w prawdziwym dziecięctwie. Przez Pana naszego Jezusa Chrystusa, Twojego Syna, który przyjdzie w Duchu Świętym sądzić żywych i umarłych i świat przez ogień.

Dokończywszy to wszystko, wlewa krzyżmo ze złotego naczynia do źródła na wodę, na kształt krzyża. I gdy dłonią swoją zmiesza krzyżmo z wodą, pokropi lud wokół stojący.

Potem lud, który zechce, zanim będą chrzczone dzieci, nabierze pobłogosławionej wody w swoje naczynia dla pokropienia w swych domach albo w winnicach albo na polach albo w sadach.

Następnie biskup chrzci jedno albo dwoje dzieci albo tyle ile będzie mu się podobało, a pozostałe chrzczone są przez diakona, któremu biskup rozkaże, [chrzczone są] z tymi pytaniami:

Czy wierzysz w Boga Ojca wszechmogącego?

Odp. Wierzę.

Czy wierzysz i w Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego, Pana naszego, narodzonego i umęczonego?

Odp. Wierzę.

Czy wierzysz i w Ducha Świętego, w Święty Kościół, w odpuszczenie grzechów, w ciała zmartwychwstanie?

Odp. Wierzę.

Za każdym razem zanurza go w wodzie.

Podnosząc zaś dzieci przekazują je jednemu prezbiterowi. Ów prezbiter czyni krzyżmem znak krzyża kciukiem na szczycie ich [głowy] tak mówiąc:

Bóg wszechmogący, Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa, który cię odrodził z wody i z Ducha Świętego i udzielił ci odpuszczenia wszystkich grzechów, On sam namaszcza cię krzyżmem zbawienia w Chrystusie Jezusie Panu naszym na życie wieczne.

Odp. Amen.

I gotowi są ci co mają przyjąć dzieci, z ręcznikami w rękach i przyjmują dzieci od biskupa lub diakonów którzy ich chrzczą.

Biskup zaś wychodzi z baptysterium, mając przygotowane siedzenie w kościele, tam gdzie zechce, siada na nim. I przynoszą dzieci przed niego i daje im stułę, ornat i crismale i dziesięć syklów i są ubierane.

Przywdziani zaś stają według porządku, jak są zapisani, wokoło i biskup odmawia modlitwę nad nimi, umacniając ich wezwaniem siedmiorakiej łaski Ducha Świętego.

Boże wszechmogący, Ojcze Pana naszego Jezusa Chrystusa, który odrodziłeś sługi swoje z wody i z Ducha Świętego i udzieliłeś im odpuszczenia wszystkich grzechów, Ty, Panie, ześlij na nich Ducha Twego Świętego Parakleta i daj im ducha mądrości i rozumu, ducha rady i męstwa, ducha wiedzy i pobożności, napełnij ich duchem bojaźni Bożej, w imię Pana naszego Jezusa Chrystusa, z którym żyjesz i królujesz, zawsze Bóg z Duchem Świętym, przez wszystkie wieki wieków. Amen.

Po zakończeniu modlitwy, czyni krzyżmem znak krzyża kciukiem na czołach poszczególnych [dzieci], tak mówiąc:

Znak krzyża na życie wieczne.

Odp. Amen.

Pokój tobie.

Odp. I z duchem twoim.

Po tym wchodzą na mszę i komunikują wszystkie te dzieci, to zaś przykazuje się, aby po tym jak zostaną ochrzczone nie przyjmowały żadnego pokarmu i nie były też karmione piersią zanim przyjmą Komunię.

Formularz Mszy św. w noc paschalną

(modlitwy: GeV 453-462; czytania: Epistolarz z Würzburga i Ewangeliarz rzymski typu Pi)

[Po bierzmowaniu msza Wigilii Paschalnej zaczyna się od hymnu Gloria in excelsis Deo]

[Kolekta] Wszechmogący wieczny Boże, który po całym świecie rozjaśniasz tę najświętszą noc przez zmartwychwstanie Pańskie, zachowaj w nowych dzieciach Twojej rodziny ducha uświęcenia, którego udzieliłeś, aby odnowieni w ciele i duchu, zawsze okazywali Tobie czystą duszę i czyste serce. Przez Pana.

albo:

Boże, który rozjaśniasz tę najświętszą noc chwałą zmartwychwstania Pańskiego, zachowaj w nowych dzieciach Twojej rodziny ducha przybrania za synów, którego udzieliłeś, aby odnowieni w ciele i duchu zawsze godnie Tobie służyli. Przez Pana.

Epistoła: Kol 3,1-4

Ewangelia: Mt 28,1-7

Sekreta. Przyjmij, prosimy Cię, Panie, ofiary ludu Twego i nowo narodzonych, aby odnowieni przez wyznanie Twego imienia i przez chrzest, osiągnęli wieczne szczęście. Przez Pana.

albo:

Przyjmij, Panie, modlitwy ludu Twego wraz z ofiarami, aby to, co zapoczątkowały paschalne misteria, udzieliło nam, za Twoim działaniem, lekarstwa na życie wieczne. Przez Pana.

[Prefacja] Zaprawdę godne to i sprawiedliwe, słuszne i zbawienne itd. Przychodzi bowiem najstosowniejszy czas i nadchodzi światło upragnionej nocy. Cóż bowiem może być większego i lepszego niż ogłaszać moc zmartwychwstającego Pana? On bowiem rozrywając pęta piekieł przyjął dla nas najjaśniejsze sztandary swego zmartwychwstania, a człowieka, strąconego przez zawiść nieprzyjacielską, wyniósł ku zdumieniu gwiazd. O mistyczna i cudowna wymiano tej nocy! O pobożne i wieczne dobrodziejstwa świętej Matki-Kościoła! Nie chce ona posiadać tego, co traci, ale pragnie odnaleźć to, co odkupuje. Maryja rozradowała się w swym najświętszym porodzie. Raduje się Kościół ze swych nowo narodzonych dzieci. Jak błogosławione owo źródło, które wypłynąwszy z boku Pana niszczy ogrom win, tak życiodajny pokarm z tych świętych ołtarzy udziela życia wiecznego odrodzonym. Dlatego z aniołami.

albo:

Zaprawdę godne to i sprawiedliwe, słuszne i zbawienne, abyśmy Ciebie, Panie zawsze sławili, a zwłaszcza w tę najświętszą noc szczególnie głosili Twoją chwałę, gdy Chrystus został ofiarowany jako nasza Pascha. On bowiem jest prawdziwym Barankiem, który zgładził grzechy świata. On przez swoją śmierć zniweczył śmierć naszą, a zmartwychwstając przywrócił nam życie. Dlatego cały świat cieszy się w pełni paschalnej radości. Niebiosa i wszystkie śpiewają hymn ku Twojej chwale, nieustannie wołając.

[Communicatnes] Zjednoczeni z całym Kościołem obchodzimy zmartwychwstanie naszego Pana Jezusa Chrystusa itd.

[Hanc igitur] Przyjmij, Panie, Ofiarę Twych sług i całego ludu Twego, którą ofiarujemy Tobie także za tych, których zechciałeś odrodzić z wody i z Ducha Świętego, udzielając im odpuszczenia wszystkich grzechów, i abyś znalazł ich w Chrystusie Jezusie Panu naszym, prosimy Cię, Panie, abyś łaskawie ją przyjął. Za nich zanosimy do Twego majestatu błagalne modlitwy, abyś ich imiona nakazał zapisać w księdze życia. Napełnij dni nasze Twoim pokojem itd.

Po Komunii. Daj, prosimy, wszechmogący Boże, abyśmy nasyceni Bożym darem zostali odnowieni przez święte misteria w naszym postępowaniu. [Przez]

albo:

Daj, prosimy, wszechmogący Boże, aby ciągłe przyjmowanie wielkanocnego sakramentu przetrwało w naszym duchu. Przez.

I potem, przez cały tydzień paschalny, niech we wszystkie dni przychodzą na mszę a ich rodzice niech za nich składają ofiarę.

* * *

Komentarze

(dziś zamieszczam komentarze tylko na temat kąpieli chrzcielnej, komentarze do innych elementów rytuału chrztu będą od wpisu poniedziałkowego)

Kąpiel chrzcielna

Jan Diakon, List do Senariusza z Rawenny, rozdz. 6 (Rzym, ok. 500 r.)

W tymże sakramencie następuje trzykrotne zanurzenie. Słusznie się tak dzieje. Ten bowiem, który przychodzi przyjąć chrzest w imię Trójcy, wyznaje ją samym trzykrotnym zanurzeniem i uznaje się dłużnikiem Tego, który dla niego trzeciego dnia powstał z martwych.

(Wilmart, Analecta reginensia, s. 174)

bp Jesse z Amiens, List o chrzcie (Amiens, ok. 802 r.; instrukcja o chrzcie adresowana do księży diecezji Amiens)

O trzykrotnym zanurzeniu. Po wyrzeczeniu się diabła i przyjęciu misterium wiary, dziecko zostaje zanurzone w wodzie i ochrzczone. „Chrzest” (baptismum) mówi się po grecku, co po łacinie oznacza zanurzenie (tinctio). Dokonuje się to za sprawą Trójcy Świętej, to znaczy Ojca i Syna i Ducha Świętego, jak Pan powiedział do Apostołów: „Idźcie, nauczajcie wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego” (Mt 28,19). Słusznie więc przez trzykrotne zanurzenie człowiek zostaje odnowiony na obraz Trójcy Świętej, na który na początku mocą Bożą został stworzony. I dobrze się dzieje, że ten, który popadł w śmierć trzecim stopniem upadku, czyli przyzwoleniem, za trzecim zanurzeniem zostaje odzyskany dla życia. A że chrztu udziela się przez wodę, dzieje się tak z takiego powodu: Pan zechciał bowiem, aby rzecz niewidzialna zawierała się w odpowiadającym jej rzeczywiście dotykalnym i widzialnym elemencie, nad którym także u początków unosił się Duch Święty. Bowiem tak jak wodą obmywa się ciało na zewnątrz, tak też i duch zostaje oczyszczony przez zawarte w niej misterium, dzięki Duchowi Świętemu. Po wezwaniu bowiem Boga zstępuje z niebios Duch Święty i, oczyściwszy wody, uświęca je i z Niego otrzymują one moc oczyszczania aby w nim oczyściły się i ciało i dusza splamione występkami. „Chrzest bowiem taki jest” – jak mówi Augustyn – „jaki jest Ten, w mocy którego jest udzielony. Nie jest zaś taki przez czyją posługę jest dany; nie szkodzi bowiem [sakramentowi] jeśli jakimś sposobem zostaje udzielony przez człowieka złego, o ile chrzest zostaje udzielony prawidłowo”.

(Keefe, Water and the Word II, s. 424-425)