Jarosław: „Psalm dla sprawiedliwych Ulmów” – seminarium w ramach Festiwalu Muzyki Dawnej

Inspiracją do podjętych działań było ogłoszenie przez Województwo Podkarpackie roku 2023 rokiem Ulmów. Jako motyw przewodni cyklu wydarzeń przyjęto Psalmy – być może najbardziej doniosłe zjawisko kulturowe, bogate w konteksty, które łączy chrześcijaństwo i judaizm, żywe do dzisiaj w wielu tradycjach obu religii.

Księga psalmów / Tehilim / Psalmoi / Liber Psalmorum, jako księga „arcypieśni”, „prapieśni”, „pieśni wzorcowej” od 3000 lat stanowi – jako korpus literacki i muzyczny – kulturotwórczy rdzeń zarówno tradycji, jak i kreacji. Psalmy stanowiły zarówno podstawową część wszelkich tradycyjnych form liturgicznych różnych wyznań (judaizm, katolicyzm, prawosławie, a nawet islam), jak i, jako główny „tekst użytkowy”, były podstawą muzycznych opracowań formalnych w zmieniających się nurtach estetycznych epok. Język psalmów łacińskich był w średniowieczu, obok tradycji starożytnej klasyki, głównym materiałem dla pieśni i poezji, zaś w dobie Renesansu i Reformacji psalmy parafrazowane i tłumaczone na języki narodowe (m. in. Kochanowski, Luter, Szekspir) przyczyniły się walnie do rozwoju literatury w poszczególnych krajach i kulturach.

I właśnie psalmy w tłumaczeniach Franciszka Karpińskiego, bazujących na jeszcze starszych przekładach Jana Kochanowskiego, jeszcze do niedawna były stale obecne również w miastach i wioskach Archidiecezji Przemyskiej, śpiewane w niezliczonych wariantach melodycznych przez lud w ramach nieszporów – dziś nieco zapomnianego nabożeństwa składającego się w zdecydowanej większości z psalmów.

Badań na tym tematem podjął się Bartosz Gałązka – polonista, etnograf, etnomuzykolog, znawca śpiewu tradycyjnego południowo-wschodniej Polski. O swojej pracy nad tym tematem opowie podczas festiwalowego seminarium. Jednym z ważnych wątków spotkania będzie konkretne ukazanie pochodzenia ludowych melodii psalmów od poszczególnych tonów psalmodii chorałowej.

Owocem tych prac będzie rekonstrukcja utrwalonego w terenie repertuaru psalmowego, swego rodzaju „wzorcowych nieszporów podkarpackich”, na które złożą się wybrane, reprezentatywne i najbardziej archaiczne warianty melodyczne pieśni. Nieszpory, poprzedzone cyklem warsztatów dla wszystkich chętnych, odśpiewane zostaną we wrześniu w Markowej.

mw