PrzeŻYĆ śmierć

Śmierć to przecież często temat niewygodny. Śmierć jako odchodzenie najbliższych, podczas gdy my zostajemy i stajemy się bardziej samotni; śmierć jako źródło cierpienia i bólu, z którymi żyjąc dalej, należy sobie poradzić; śmierć jako niesprawiedliwy sędzia, który kładzie swoją rękę tam, gdzie nie powinien; czy w końcu śmierć jako najbardziej powszednie zjawisko, z którym każdy w ciągu życia ma do czynienia. Wbrew znanym słowom starożytnego myśliciela, że „śmierć wcale nas nie dotyczy” (Epikur z Samos). Niestety, życie pokazuje, że śmierć dotyka również wtedy, gdy wcale nie przychodzi po nas samych.

Właśnie o takim „przeżywaniu” śmierci jako o bardzo złożonym procesie rozmawiają z nami autorzy. Rozmawiają, ponieważ książka nie stanowi ciągu ich nieprzerwanych rozważań. Jest natomiast serią krótkich (czasem bardziej rozszerzonych) odpowiedzi na kilkadziesiąt nierozbudowanych, ale bardzo trudnych pytań. W pierwszej kolejności odpowiada na nie duchowny dominikański, a w następnych dwóch częściach – świeckie psychoterapeutki zajmujące się w swojej praktyce zawodowej pracą z ludźmi w kryzysie, po trudnych doświadczeniach, traumach.

Z perspektywy teologa

Ojciec Popławski zarysowuje dość szeroką perspektywę zagadnienia śmierci w ujęciu wiary i duchowości. Przypomina znaczenie podstawowych pojęć, takich jak wiara w życie pozagrobowe, msze i modlitwa za zmarłych, odpusty czy sąd Boży, czyściec i piekło. Mierzy się także z pytaniami, na które nie ma dobrych odpowiedzi, a które wciąż na nowo domagają się odpowiedzi, nie tylko z intelektualnej ciekawości, ale głównie emocjonalnego doświadczania obecności śmierci i związanego z nią cierpienia czy sprzeciwu. Spokojnie zwraca uwagę, że można pytać, dlaczego Bóg pozwala na cierpienie i „po co to cierpienie jest”. Wie, że można odnajdywać różne sensy tego cierpienia bądź godzić się na bezsensy, odrzucać je i negować. Ale proponuje, że można od bierności oczekiwania na odpowiedź czy reakcję od Boga, po prostu czynić dobro z samego faktu cierpienia. W części teologicznej temat umierania rozważany jest nie tylko w sferze czysto duchowej. Nie odchodząc od nauczania Kościoła, dominikanin muska także sprawy trzymające się realiów życia doczesnego, które czasem rozważać najtrudniej, takie jak samobójstwo czy śmierć małego dziecka.

Z perspektywy psychologa

W kolejnych rozdziałach autorki poruszają się już w przestrzeni głównie psychologicznej. Bardzo wartościowe jest rozbicie treści na część taktującą o własnym przeżywaniu żałoby i kolejną, o towarzyszeniu tym, którzy żałobę przeżywają. Obrazuje to, że zjawisko śmierci może dotyczyć nas z różnych stron i że warto od niego na siłę nie uciekać.  Bycie wobec i z tymi, którzy doznali starty to rozbudowany temat, który domaga się poruszenia, aby być wrażliwszym na innych, bardziej uważnym i postępować nie tylko z wyczuciem, ale również tak by być wsparciem i potrafić oferować pomoc.

Merytoryczne odpowiedzi cechuje dobra znajomość tematu żałoby i straty. Przybliżany jest on jednak pojęciami prostymi i zrozumiałymi, w taki sposób, by czytelnik mógł odnaleźć praktyczne wskazówki do zastosowania i drogowskazy na trudne momenty życia. Doświadczenie, które posiadają psychoterapeutki wyraża się w częstym podkreślaniu, że poruszana problematyka jest bardzo złożona, a sytuacje, z którymi spotykają się w swojej praktyce, nie tylko są absolutnie odmienne, ale wymagają także różnych słów i reakcji. Pewne podstawowe uniwersalia można jednak wyprowadzać i w odpowiedzi na wiele pytań właśnie to starają się czynić autorki. Przeżywanie żałoby analizowane jest od strony reakcji emocjonalnych i ich bogatego wachlarza, kryzysów psychicznych, które mogą się pojawiać, aż po sposoby radzenia sobie na różnych etapach zmagania ze stratą.

Wiele aspektów

Wielowątkowe ujęcie procesu żałoby sprawia, że pewne fragmenty silniej skupiają uwagę niż inne: rozbudzają do dalszych refleksji, proponują odpowiedź na niepokoje duszy, czy stają się potencjalnym remedium na nieprzepracowane straty, którego ktoś może silnie potrzebować. Włączenie w podjęty dyskurs psychoterapeutycznego spojrzenia jest wartościowym zabiegiem i dla tych, którzy zdecydują się sięgnąć po lekturę może stanowić cenne ubogacenie.

Książka nie jest jednak rozbudowanym studium teologicznym ani psychologicznym, dlatego odpowiedzi na wiele pytań pozostawiają intensywny niedosyt. Objętość książki nie pozwoliłaby jednak na pogłębione rozważenie każdego z poruszanych wątków. Są one często tylko wspomniane i zahaczone, więc czytelnik poszukujący rozwiniętych refleksji może czuć się albo rozczarowany albo/i zachęcony do dalszego poszukiwania odpowiedzi. Wydawca na tą potrzebę nie pozostaje obojętny i na końcu lektury można znaleźć propozycje literatury pomocniczej.

Określenie, jakie pada względem książki w komentarzu Tomasza Gaja OP na jej tylnej okładce, jest niezwykle trafne i nie potrzeba szukać trafniejszego: „jest [ona] potrzebnym ABC (elementarzem) radzenia sobie ze śmiercią, stratą i żałobą”.

O książce

Śmierć dotyka nie tylko osoby najbardziej związane ze zmarłym, ale także ich bliskich. Szok, rozpacz, cierpienie, gniew, bezradność, a jednocześnie konieczność zorganizowania najpierw pogrzebu, a potem – życia na nowo. Jak to wszystko udźwignąć? W formule Q&A, zwięzłych pytań i nieco bardziej rozbudowanych odpowiedzi, z tematem zmierzyły się dwie doświadczone psychoterapeutki oraz ceniony dominikański duszpasterz. Dzięki kompetencjom autorów wymiar psychologiczny przeplata się z teologicznym i w efekcie lektura Życie zmienia się, ale się nie kończy. Chrześcijańskie przeżycie żałoby stanie się pomocą w trudnym doświadczeniu straty. Całość podzielona jest na trzy części, w których autorzy odpowiadają na najczęściej zadawane pytania związane z tajemnicą śmierci i zmartwychwstania; m.in. Jak po chrześcijańsku podejść do śmierci i straty? Jak o nich rozmawiać? Jak je przeżyć? Jak pomóc tym, którzy odeszli, a jak tym, którzy pozostali pogrążeni w rozpaczy i uczuciu pustki? Czy żałoba ma cel? Jakie są jej fazy? Dodatkowo w publikacji znaleźć można rekomendowaną literaturę związaną z tematem oraz przydatne adresy organizacji niosących pomoc osobom znajdujących się w żałobie.

„Fundament jest (lub może być znany), wystarczy sięgnąć do Katechizmu czy dobrego podręcznika eschatologii, a te prowadzą nas do odpowiednich fragmentów Pisma Świętego i świadectw wiary Kościoła. Czytając zamieszczone w tej książce odpowiedzi, pamiętajmy, proszę, o tym fundamencie”.

O autorach

Ewa Chalimoniuk – ur. 1955, absolwentka Wydziału Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Gdańskiego, Podyplomowych Studiów Profilaktyki i Resocjalizacji oraz Studium Terapii Rodzin. Ma duże doświadczenie w pracy z osobami po stracie (w żałobie), pomaga też ludziom w kryzysie i z nieprzeżytą traumą. Wiele lat prowadziła zajęcia w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej. Certyfikowana psychoterapeutka i trenerka Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Ma certyfikat Europejskiego Stowarzyszenia Psychoterapii. Prowadzi terapię indywidualną, rodzinną i grupową, korzystając z różnych podejść teoretycznych.

Elżbieta Sobkowiak – ur. 1971, pedagożka, specjalistka terapii uzależnień, współprowadząca grupy dla rodziców po stracie dziecka, wdowa, matka dorosłych dzieci. Zajmuje się doświadczeniami przemocy, zaniedbania oraz straty osób bliskich. Jest certyfikowaną specjalistką uzależnień Instytutu Psychologii Zdrowia oraz prowadzi Szkołę dla rodziców. Ukończyła szkolenia z technik psychoterapeutycznych w Instytucie Ericsona, Stowarzyszeniu NEST i Wielkopolskim Towarzystwie Terapii Systemowej.

Krzysztof Popławski OP – ur. 1964, dominikanin, socjusz generała zakonu ds. Europy Środkowej i Wschodniej. Zajmował się młodzieżą w Krakowie, duszpasterstwem powołań w Poznaniu, był przeorem i proboszczem parafii w Gdańsku. Przez kilka lat przebywał na Tajwanie i Chinach. W latach 2006–2014 był prowincjałem polskich dominikanów. Opublikował m.in. Rok taty (2009), Dominikanie o siedmiu grzechach głównych (współautor, 2014), Oczko. Miniatury (anty)klerykalne (2015), Jak się modlić Pismem Świętym (2018) i 24 godziny kochania (2019). Mieszka w Rzymie.