Źródła reformy Benedykta XVI

Bezpośrednią jej inspiracją był cykl wykładów z teologii fundamentalnej wygłoszonych przez Dorotę Zalewską na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, w roku akademickim 2004/2005. Recenzentami pracy byli ks. dr hab. Dariusz Kotecki i o. dr hab. Ireneusz Sławomir Ledwoń OFM.

Książka, opatrzona wstępem ks. dr. hab. Jana Perszona, podzielona jest na dwie części: "Istota liturgii w pismach Josepha Ratzingera" i "Liturgiczno – pastoralne implikacje reformy liturgii Soboru Watykańskiego II według Josepha Ratzingera", w których autorka najpierw omawia "specyficzną 'wizję’ służby Bożej w czterech kręgach tematycznych" opartych na trzech ontologicznych wymiarach, którymi są kosmos, historia i misterium, by następnie ukazać praktyczne konsekwencje teologiczno – liturgicznej koncepcji kard. Ratzingera i jego spojrzenie na reformę liturgiczną II Soboru Watykańskiego i jej recepcję.

Publikacja bazuje w zasadzie na pismach kard. Ratzingera przed objęciem przez niego Stolicy Piotrowej. Jedynie w zakończeniu autorka pisze: "najważniejszym dokumentem, ukazującym niezwykłą troskę Benedykta XVI o prawidłowe rozumienie liturgii, jest niewątpliwie motu proprio Summorum Pontificum, opublikowane w lipcu 2007 roku" i nieco dalej odnosząc się do tego dokumentu: "ułatwiając dostęp do celebracji według Mszału Jana XXIII (1962), czyni zadość działaniom Ratzingera na rzecz dopuszczenia w Kościele możliwości odprawiania Mszy świętej w rycie tradycyjnym". Niezwykle ważne wydaje się też stwierdzenie, że wobec "szlachetnych racji przyświecających Benedyktowi XVI w kwestii wydania wspomnianego motu proprio, jeszcze raz ujawniły się przeciwstawne stanowiska niektórych liturgistów, traktujących papieską decyzję tylko i wyłącznie jako przejaw 'nostalgii’ starego człowieka za latami dzieciństwa i młodości. Powyższe poglądy wydają się tym bardziej zadziwiające, iż wypowiadały je osoby, często z najbliższego otoczenia papieża, które – jak należy sądzić – posiadają gruntowne przygotowanie liturgiczne. Jednak w tym przypadku ujawniła się niemożliwa do zaakceptowania ignorancja, zarówno względem całej teologicznej spuścizny Josepha Ratzingera, zwłaszcza chrystologii Logos – sarx i eklezjologii komunii, przede wszystkim jednak w odniesieniu do jego koncepcji liturgii, opartej przecież na Bożym Objawieniu, badaniach historycznych, Tradycji Kościoła oraz wypowiedziach Magisterium na ten temat".

Autorka bardzo często zestawia omawiane poglądy kard. Ratzingera z pismami teologów i liturgistów mających odmienne koncepcje na dany temat. Pani Zalewska nie unika tematów trudnych i kontrowersyjnych, jak np. kwestia języka liturgicznego, czy orientacja wspólnoty w czasie liturgii. W swym opracowaniu stara się unikać własnych refleksji, czy uwag, zawsze odnosząc się do stosownej literatury. Dla czytelnika wartościowe mogą okazać się też wyjaśnienia wielu terminów pojawiających się w tekście. które znajdują się w bardzo obszernych przypisach.

Swego rodzaju mankamentem publikacji jest to, że autorka ograniczyła się jedynie do pism kard. Ratzingera wydanych w języku polskim, jednocześnie często odwołując i opierając się na zagranicznych opracowaniach podjętego przez nią tematu. Praca nie obejmuje także urzędowych dokumentów Kongregacji Nauki Wiary (lata 1981 – 2005), które sygnowane były przez kard. Ratzingera, ponieważ, jak autorka pisze we wstępie, przedstawiają one oficjalne stanowisko Magisterium Kościoła, a nie autorską twórczość omawianego teologa. Braki rekompensuje obszerna bibliografia, w której czytelnik znajdzie teksty źródłowe odnoszące się do tematyki reformy liturgii i myśli liturgicznej Benedykta XVI. Przedstawiona publikacja nie wyczerpuje jednak podjętego tematu, a jest jedynie jego skromnym opracowaniem, co zaznaczone zostało przez autorkę w słowach: "niniejsze studium ma stanowić swego rodzaju bodziec, który pobudzi współczesnych katolików do świadomego zagłębienia się w rzeczywistość Służby Bożej". Czekamy na więcej tego typu pionierskich dzieł na polskim rynku wydawniczym.

Bartłomiej Krzych
Tekst ukazał się w portalu Nowy Ruch Liturgiczny