XVII Niedziela per annum / VI Niedziela po Pięćdziesiątnicy

Mszał Pawła VI, XVII Niedziela per annum

Kolekta dzisiejsza jest zmodyfikowaną wersją kolekty III Niedzieli po Pięćdziesiątnicy z Mszału Piusa V i została już omówiona tutaj.

Mszał Piusa V, VI Niedziela po Pięćdziesiątnicy

Kolekta: Deus virtutum, cuius est totum quod est optimum: insere pectoribus nostris amorem tui nominis, et praesta in nobis religionis augmentum; ut, quae sunt bona, nutrias, ac pietatis studio, quae sunt nutrita, custodias. Per Dominum.

Polski przekład z Mszału łac.-pol. z 1968 r.: Boże wszechświata, od którego pochodzi wszelka doskonałość, zaszczep w naszych sercach miłość Twojego imienia i daj nam wzrost pobożności, umocnij w nas wszystko, co dobre i troskliwie strzeż tego, co umocniłeś. Przez Pana naszego.

Pochodzenie modlitwy: Kolekta "Deus virtutum" pojawia się po raz pierwszy w dwóch rzymskich sakramentarzach: Gelazjańskim (ok. 628/715 r.) oraz Gregoriańskim typu II (ok. 650/683 r.). W Gelazjańskim jest to kolekta drugiego formularza mszalnego z bloku szesnastu formularzy na niedziele po Pięćdziesiątnicy a w Gregoriańskim II jest to kolekta I Niedzieli po oktawie Apostołów Piotra i Pawła. Następnie w sakramentarzach z grupy Frankońskich Sakramentarzy Gelazjańskich z końca VIII i pocz. IX w. (np. Sakramentarz z Gellone, Sakramentarz z Angouleme, Sakramentarz z Rheinau) modlitwa figuruje jako kolekta VIII Niedzieli po Pięćdziesiątnicy, w Suplemencie św. Benedykta z Aniane (+ 821) do papieskiego Sakramentarza Gregoriańskiego – kolekta VII Niedzieli, a w rzymsko-benedyktyńskim Sakramentarzu z Subiaco (XI w.) – VI Niedzieli i tak już pozostanie w dalszej tradycji do Mszału z 1962 r.

W Mszale Pawła VI: Jest to kolekta XXII Niedzieli per annum. Tekst jest prawie identyczny jak w Mszale Piusa V, tylko z paroma wariantami: "Deus virtutum, cuius est totum quod est optimum: insere pectoribus nostris tui nominis amorem, et praesta, ut in nobis, religionis augmento; quae sunt bona nutrias, ac vigilanti studio, quae sunt nutrita custodias. Per Dominum". Obecny polski przekład też jest prawie identyczny z tym z 1968 r.: "Boże wszechświata, od Ciebie pochodzi wszelka doskonałość, zaszczep w naszych sercach miłość ku Tobie i daj nam wzrost pobożności, umocnij w nas wszystko, co dobre i troskliwie strzeż tego, co umocniłeś".

Ciekawostka redakcyjna: Tylko pierwszy wariant z Mszału Pawła VI (zmiana szyku wyrazów) jest zmianą współczesną, pozostałe dwie zmiany ("ut" oraz "vigilanti" zamiast "pietatis") są skutkiem skorzystania z  różnych świadectw tekstualnych tradycji wczesnośredniowiecznej. Tekst z Mszału Piusa V jest wiernym powtórzeniem tekstu Suplementu św. Benedykta z Aniane, co nie dziwi, gdyż papieski Sakramentarz Gregoriański wraz z Suplementem Benedykta jest elementem głównej linii rozwoju Mszału rzymskiego, natomiast Mszał Pawła VI skorzystał z redakcji Sakramentarzy Gelazjańskich oraz Gregoriańskiego II, gdzie w niektórych rękopisach pojawiają się warianty "ut" i/lub "religionis augmento" oraz "vigilanti studio" zamiast "pietatis studio". Wariant "vigilanti studio" pojawia się wyłącznie w źródłach niezależnych od Suplementu Benedykta, a przed Benedyktem nie spotyka się wariantu "pietatis studio". Zagadka historyczna: czy wariant "pietatis studio" pochodzi od samego św. Benedykta z Aniane? Udowodnić się nie da, ale jest to wysoce prawdopodobne. Jak pisze redaktor krytycznego wydania Sakramentarza Gregoriańskiego, o. Jean Deshusses OSB, św. Benedykt w swojej pracy redakcyjnej, w dziełach zarówno liturgicznych jak monastycznych, nie ograniczał się do zwykłego kopiowania lub kompilowania tekstów, ale również korygował je. Bardzo możliwe, że redakcja modlitwy, która potem przeszła do Mszału potrydenckiego, jest dziełem samego opata z Aniane.