Wielki Tydzień w Cerkwi prawosławnej*

Ponadto, w Kościele Wschodnim Zmartwychwstanie jest zawsze obchodzone po święcie żydowskiej Paschy, która przypada właśnie w tym tygodniu.

O tym, że rozpoczyna się Wielki Tydzień, świadczy m.in. otwarcie Królewskiej (Rajskiej) Bramy (carskije wrota) w cerkiewnych ikonostasach. Symbolizuje to otwarcie niebios na przyjście Jezusa. W tym czasie zmienia się też księgi liturgiczne: przez Wielki Post używano tzw. Tridionu Pokutnego, teraz zmieniany jest on na Tridion Kwietny.

Święto Niedzieli Palmowej, upamiętniające wjazd Jezusa do Jerozolimy, zostało ustanowione w III w. i zaliczane jest do cyklu dwunastu wielkich świąt. Liturgicznie łączy się to święto z cudem wskrzeszenia Łazarza, które obchodzone jest w dzień wcześniej. Oba te zdarzenia interpretowane są jako zapowiedzi Zmartwychwstania Jezusa. Troparion (rodzaj antyfony) Niedzieli Palmowej brzmi: „Wskrzeszając Łazarza, powszechne zmartwychwstanie zatwierdziłeś, zanim jeszcze uczyniłeś to męką krzyża, Chryste Boże. Przeto i my jako młodziankowie, którzy naznaczeni są znakiem zwycięstwa do Ciebie, Który zwyciężyłeś śmierć, wołamy: Hosanna na wysokościach, Błogosławiony, Który idzie w imię Pańskie”.

Palmy przynoszone do Cerkwi są skromne, zwykle wykorzystuje się świeże, zielone gałązki (zwłaszcza wierzbowe), niekiedy ozdobione wstążkami lub kwiatem. Niekiedy używa się też kwitnących gałązek krzewów. Z tych względów nazywa się to święto także Niedzielą Kwietną lub Wierzbową (Wierbnoje Woskriesienije). Jeśli ktoś nie ma własnej palmy, wówczas może wziąć jedną z przygotowanych przez rady parafialne lub młodzież z bractw cerkiewnych. Palmy święci się w trakcie jutrzni. Poświęcone gałązki wierni trzymają potem wraz ze świecami w trakcie liturgii świętej. Później przechowywane są w domach cały rok, wiesza się je za ikoną.

Główne nabożeństwo Niedzieli Palmowej w diecezji białostocko-gdańskiej, w której znajduje się największe skupisko prawosławnych w Polsce, odprawione zostało w Białymstoku, w katedrze Świętego Mikołaja. Celebrował je biskup Jakub Kośtiuczuk, ordynariusz diecezji.

Przez pierwsze trzy dni Wielkiego Tygodnia Cerkiew wspomina pobyt Jezusa w Jerozolimie przed Męką. W te dni odprawia się jutrznie, godziny liturgiczne z czytaniem Ewangelii oraz Eucharystię – według Liturgii Uprzednio Poświęconych Darów, związanej z dniami ścisłego postu, podczas której nie dokonuje się konsekracji, lecz korzysta się z darów już konsekrowanych.

Wielki Czwartek to dzień Ostatniej Wieczerzy i ustanowienia Eucharystii. Jego opis liturgiczny (synaksarion) brzmi: W święty Wielki Czwartek celebrujemy, jak to wspaniale ułożyli Boży Ojcowie, zgodnie z Bożymi Apostołami i Świętą Ewangelią, przekazane nam cztery te świętowania: świętego umycia, mistycznej wieczerzy, arcykapłańskiej modlitwy i zdrady. Uroczyste obchody rozpoczyna wieczernia, w trakcie której odczytywane są obszerne fragmenty Ewangelii, mówiące o Ostatniej Wieczerzy, obmyciu nóg apostołom, modlitwie w Getsemani. Eucharystia odprawiana jest według Liturgii św. Bazylego, która jest najbardziej uroczystą liturgią prawosławną, sprawowaną 10 razy w roku. W dniu tym biskupi dokonują konsekracji myrra (świętego oleju). Od niedawna do praktyki Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego powróciła też tradycja obmywania stóp (buskup umywa nogi 12 kapłanom. W czasie Liturgii wierni uroczyście śpiewają też fragment modlitwy przed komunią: „Synu Boży, przyjmij mnie jako uczestnika Twej ostatniej wieczerzy, nie ujawnię bowiem tajemnicy Twej wrogom, ani nie ucałuję Cię jak Judasz, lecz jak łotr wyznam Cię: wspomnij mnie w Królestwie Twoim”.

Liturgia wielkoczwartkowa, której przewodniczył abp Sawa Hrycuniak, prawosławny metropolita Polski odbyła się w kościele św. Marii Magdaleny w Warszawie.

W czwartek wieczorem, w trakcie Utrenii Strastiej (jutrzni Wielkiego Piątku), czytanych jest 12 fragmentów Ewangelii, mówiących o wydarzeniach od Wieczerzy Pańskiej do pogrzebu Jezusa. W trakcie nabożeństwa wierni, trzymając zapalone świece (symbolizujące to, że Boskość i chwała nie opuściły Jezusa nawet w trakcie męki), stoją przed Ewangelią i Golgotą – wielkim krzyżem, na którym przedstawieni są: Jezus, Matka Boża oraz Jan Ewangelista. Śpiewany jest też krótki kanon zwany "tripiescnem" ("trzy pieśni"), który mówi o znaczeniu cierpień Jezusa, a także o tym, że daremny jest zamach na Pana wszelkiego życia i stworzenia. Z kolei pieśń "Razbojnika błagorazumnaho" opowiada o ukrzyżowanym z Chrystusem łotrze, który dostąpił zbawienia dzięki wierze. Zatem zgromadzeni wierni również proszą, aby przez Krzyż mogli otrzymać zbawienie i oświecenie.

W synaskarionie Wielkiego Piątku czytamy: Świętujemy pamięć świętej, zbawczej i budzącej bojaźń męki Pana i Boga i Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa Tego dnia obowiązuje post ścisły, tzn. wierni mają całkowicie powstrzymać się od jedzenia aż do wieczora. Nie odprawia się też Liturgii świętej – tego dnia Bóg składa w Ofierze Samego Siebie. Rano odprawiane jest nabożeństwo królewskich godzin kanonicznych, podczas których śpiewany jest m.in. następujący troparion: Dzisiaj na drzewie wisi Ten, który na wodach ziemię zawiesił,na Króla aniołów zakładana jest korona cierniowa,w szatę hańby przyobleczony jest Ten,który niebo przyodziewa obłokami, policzkowany jest Ten, który w Jordanie uwolnił Adama,gwoździami przybity jest Oblubieniec Kościoła,włócznią przebity jest Syn Dziewicy. Kłaniamy się Twym cierpieniom, Chryste.Kłaniamy się Twym cierpieniom, Chryste.Kłaniamy się Twym cierpieniom, Chryste.Okaż nam chwalebne Twoje zmartwychwstanie.

Po południu odprawiana jest wieczernia, w trakcie której na prestole (ołtarzu) leży płaszczannica, czyli tkanina z wyobrażeniem ciała Jezusa. Po wieczerni jest ona w uroczystej procesji (której zwykle towarzyszy jutrznia wielkosobotnia) przenoszona do środkowej części świątyni, gdzie składa się ją na stole symbolizującym grób. Na zakończenie nabożeństwa uczestnicy składają płaszczannicy pokłon i całują ją. Adoracja trwa do późna w nocy.

W Wielką Sobotę Cerkiew wspomina zstąpienie Chrystusa do otchłani. Jest to zatem czas wyciszenia i oczekiwania. Synaskarion święta brzmi: Dziś świętujemy pogrzeb Bożego ciała, Pana i Boga, i Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa, i Jego zstąpienie do otchłani. Poprzez tę posługę nasz rodzaj został uwolniony od zniszczenia, przyodziany w nową szatę i przeznaczony do życia wiecznego

Jutrznia Wielkiej Soboty, rozpoczynająca tego dnia uroczystości, jest wspólnym oczekwianiem wiernych, zgromadzonych przy grobie, na Zmartwychwstanie. M.in. śpiewany jest Psalm 118, podzielony na trzy stacje. Jutrznia kończy się procesją z płaszczannicą wokół cerkwi. W trakcie ucałowania całunu śpiewane jest: Przyjdźcie, zawsze godnego pamięci wysławiajmy Józefa, który w nocy przyszedł do Piłata i uprosił dla siebie dawcę życia wszystkich: “Daj mi tego Wędrowca, który nie ma gdzie głowy złożyć! Daj mi tego Wędrowca, którego zły uczeń wydał na śmierć! Daj mi tego Wędrowca, którego Matka widząc wiszącym na krzyżu, gorzko opłakiwała i w bólu macierzyńskim krzyczała: Biada mi, Dziecię moje! Biada mi, światłości moja i życie moje ukochane! Oto dzisiaj spełniło się proroctwo Symeona ze świątyni — Twoje serce przeniknie miecz. Ale Ty, Chryste, przemień płacz w radość Twego zmartwychwstania”. Kłaniamy się cierpieniom Twoim, Chryste, Kłaniamy się cierpieniom Twoim, Chryste, Kłaniamy się cierpieniom Twoim, Chryste, i świętemu Twemu Zmartwychwstaniu!

Po jutrzni sprawowana jest Liturgia Świętego Bazylego, która rozpoczyna się wieczernią. W jej trakcie czytane jest 15 fragmentów ze Starego Testamentu, przepowiadających ukrzyżowanie i zmartwychwstanie Jezusa. Przed odczytaniem Ewangelii, w trakcie wersetu Powstań, Boże, sądź ziemię, bowiem Ty rządzisz we wszystkich ludach , kapłani i diakoni zmieniają szaty liturgiczne z ciemnych na białe; zmienia się też na jasne wszystkie nakrycia w świątyni. Sama Ewangelia wyraźnie odnosi się do momentu Zmartwychwstania (Mt 28,1-20). Śpiewany jest też hymn: Niechaj milczy wszelkie ciało, niech stoi z bojaźnią i drżeniem, i nie myśli o niczym, co ziemskie. Oto Król królów i Pan panujących przychodzi, złożyć Siebie w ofierze i dać na pokarm wiernym. Poprzedzają zaś Go chóry aniołów, ze wszelką władzą i potęgą, wielooczni cherubini i sześcioskrzydli serafini, zakrywający oblicza i śpiewający pieśń: Alleluja. Alleluja. Alleluja.

Po Liturgii święci się chleb, wino, jajka, mięsa. W starożytności był to posiłek dla czuwających całą noc i oczekujących na Zmartwychwstanie wiernych. Natomiast nabożeństwem północnym (połunoszcznicą) rozpoczynają się już obchody Wielkiej Nocy.

Prawosławni stanowią drugą co do liczebności grupę religijną w naszym kraju; szacuje się, że jest ich około 500 tys. Polska podzielona jest na sześć diecezji prawosławnych, z których najliczniejsza jest białostocko-gdańska.

na podst.: Elżbieta Przybył, "Prawosławie", wyd. Znak, Kraków 2000 oraz www.cerkiew.pl
(* – artykuł był aktualizowany po zamieszczeniu w serwisie)