Sakramentarz tyniecki (5): od Narodzenia Pańskiego do Przedpościa

1. Narodzenie Pańskie i oktawa (str. 50-65)

Proprium de Tempore rozpoczyna się w sposób klasyczny, czyli od Wigilii Narodzenia Pańskiego. Mamy tu kolejno: msze Narodzenia Pańskiego (Wigilia, msze w nocy, o świcie i w dzień oraz wybór modlitw dodatkowych), św. Szczepana, św. Jana Ewangelisty, św. Młodzianków, św. Sylwestra i oktawę Narodzenia Pańskiego. Wszystkie te formularze są pochodzenia gregoriańskiego i są bardzo zbieżne z tym co znajduje się w Sakramentarzu gregoriańskim „hadriańskim”. Różnice w stosunku do formularzy „hadriańskich” są bardzo drobne.

2. Epifania i oktawa (str. 65-68; 70-72)

Tutaj mamy: wigilię Epifanii, Mszę w dzień, modlitwy „inne” oraz oktawę. Msza w dzień jest identyczna z formularzem „hadriańskim”, wybór „innych” modlitw również pochodzi z modelu hadriańskiego (w Hadrianum wybór modlitw jest większy). Elementami nowymi w stosunku do Hadrianum są wigilia Epifanii i oktawa. Formularz wigilii Epifanii jest ułomny i zawiera tylko jedną modlitwę (jest to powtórzona alternatywna kolekta z mszy o świcie z Narodzenia Pańskiego). Formularz oktawy jest z kolei identyczny z wieloma egzemplarzami Frankijskiego sakramentarza gelazjańskiego. Dziwi jedynie usytuowanie mszy oktawy, zamiast bezpośrednio po Epifanii jest ona umieszczona po trzech świętach przypadających już po 13 stycznia, czyli po oktawie.

3. Msze o świętych (str. 68-70; 72-86)

Zgodnie z modelem gregoriańskim, msze Proprium de tempore oraz Sanctorale przeplatają się ze sobą. Po wyborze „innych” modlitw Epifanii mamy trzy święta: św. Feliksa (14 I), św. Marcelego papieża (16 I) i św. Pryski (18 I). Potem cykl Sanctorale jest sztucznie przerwany mszą oktawy Epifanii (13 I), a dalej następują święta: św. Fabiana (20 I), św. Sebastiana (również 20 I), św. Agnieszki (21 I), św. Wincentego (22 I), oktawy św. Agnieszki (28 I), Oczyszczenia Maryi (2 II), św. Agaty (5 II), św. Walentego (14 II), św. Grzegorza papieża (12 III), Zwiastowania Maryi (25 III). Tutaj znów cykl Sanctorale jest przerwany na niedziele Przedpościa: Septuagesima i Sexagesima. Po niedzieli „in Sexagesima” następuje jeszcze święto katedry św. Piotra (22 II), a potem ostatnia niedziela Przedpościa, czyli Quinquagesima.

Ta część cyklu Sanctorale jest prawie identyczna z modelem hadriańskim. W Hadrianum cykl ten jest doprowadzony aż do Zwiastowania i dopiero potem są podane formularze trzech niedziel Przedpościa. Jedyne wzbogacenie cyklu Sanctorale polega na dodaniu święta katedry św. Piotra 22 II (niektóre inne sakramentarze gregoriańskie z IX i X w. mają jeszcze święta nawrócenia św. Pawła, św. Wedasta i św. Macieja apostoła). Czymś kuriozalnym jest natomiast usytuowanie święta katedry św. Piotra między niedzielami Przedpościa, zamiast po św. Walentym. Nie znalazłem czegoś podobnego w żadnym innym dostępnym mi sakramentarzu. Sam formularz tego święta jest natomiast identyczny z jednym z sakramentarzy gregoriańskich z IX w. (rękopis Cambrai 162-163), ale ostatecznie wywodzi się on z niektórych egzemplarzy Frankijskiego sakramentarza gelazjańskiego.

Gdy chodzi o święto Oczyszczenia Maryi, formularz mszalny jest hadriański, ale jest on poprzedzony długą modlitwą błogosławienia świec gromnicznych. Początek modlitwy jest tutaj: http://polona.pl/item/6825768/81/ (koniec dwie strony dalej). Sam fakt dodania rytu błogosławienia świec nie jest niczym dziwnym, nie natrafiłem natomiast do tej pory na źródło tej konkretnej modlitwy. Pontyfikał rzymsko-germański z połowy X w. podaje aż siedem różnych modlitw do wyboru, ale nie ma wśród nich modlitwy „tynieckiej”. Jak pisze ks. Boguniowski (Rozwój historyczny ksiąg liturgii rzymskiej, s. 82), modlitwa „tyniecka” jest najstarszą formułą błogosławienia świec, ale autor nie podaje tam żadnego uzasadnienia czy odwołania do źródeł. Trzeba więc któregoś dnia zrobić wyprawę do czytelni KUL-owskiej i skonsultować Corpus Orationum.

Jaszcze słowo na temat relacji tej części Sanctorale i Martyrologium. Występuje tu zgodność w tym sensie, że prawie wszystkie święta podane w Sanctorale figurują również pod tymi samymi datami w Martyrologium (Martyrologium, jak pisałem już poprzednio, jest pełniejsze i podaje obchody na każdy dzień). Wyjątkiem jest nieuwzględnione w Martyrologium Zwiastowanie (25 III), ponieważ – jak pisałem w poprzednim wpisie – Martyrologium pod datą 25 marca umieszcza ukrzyżowanie Chrystusa.

4. Niedziele Przedpościa (str. 84-87)

Tutaj sprawa jest prosta. Formularze trzech niedziel Przedpościa są identyczne z Hadrianum. Stamtąd również pochodzi ich usytuowanie już po Zwiastowaniu. Osobliwością Sakramentarza tynieckiego jest, jak wspomniałem, rozdzielenie tych niedziel świętem katedry św. Piotra.

Na koniec tego wpisu trzeba jeszcze podkreślić brak  w omawianej części sakramentarza formularzy niedziel po Narodzeniu Pańskim i po Epifanii. W wielu sakramentarzach z tamtej epoki te formularze niedzielne już są, ale Sakramentarz tyniecki idzie tutaj wiernie za modelem hadriańskim, który formularzy tych nie miał. W Sakramentarzu tynieckim brakujące tutaj teksty znajdują się w oddzielnym bloku formularzy niedzielnych niemal pod koniec księgi. Zadziwiająca jest ta zachowawczość Sakramentarza tynieckiego, polegająca na o wiele wierniejszym kopiowaniu modelu hadriańskiego, niż robią to liczne sakramentarze będące o 100 lub nawet 200 lat starsze od naszego.