Sakramentarz tyniecki (10): Msze o świętych w październiku, listopadzie i grudniu

Od października do grudnia mamy w Sakramentarzu tynieckim następujące Msze o świętych (kursywą zaznaczam święta nieobecne w Sakramentarzu gregoriańskim hadriańskim a datę umieszczam w nawiasie, gdy nie jest ona podana w samym Sakramentarzu tynieckim):

(1 X) – św. Remigiusza, Germana i Wedasta

7 X – św. Marka papieża

7 X – św. Marcelego i Apuliusza

(8 X) – wigilia św. Dionizego, Rustyka i Eleuteriusza

(9 X) – św. Dionizego, Rustyka i Eleuteriusza

10 X – św. Gereona i Towarzyszy

15 X (sic!) – św. Kaliksta I papieża

18 X – św. Łukasza Ewangelisty

27 X – wigilia św. Szymona i Tadeusza Apostołów

(28 X) – św. Szymona i Tadeusza Apostołów

(31 X) – (wigilia Wszystkich Świętych)

(1 XI) – Wszystkich Świętych

(1 XI) – św. Cezarego

8 XI – św. Czterech Ukoronowanych

9 XI – św. Teodora

11 XI – św. Mennasa

11 XI – św. Marcina

12 XI – św. Kuniberta

13 XI – św. Brykcjusza

21 XI – wigilia św. Cecylii

22 XI – św. Cecylii

23 XI – św. Klemensa

23 XI – św. Felicyty

24 XI – św. Chryzogona

29 XI – św. Saturnina i Towarzyszy

29 XI – wigilia św. Andrzeja Apostoła

(30 XI) – św. Andrzeja Apostoła

7 XII – oktawa św. Andrzeja Apostoła

11 XII – św. Damazego papieża

13 XII – św. Łucji

21 XII – św. Tomasza Apostoła

Uwagi:

1. Sanctorale, tak jak zresztą we wszystkich sakramentarzach, kończy się przed Narodzeniem Pańskim. Grudniowe święta z oktawy Narodzenia (św. Szczepana, Jana Ewangelisty, Młodzianków i Sylwestra) są na początku księgi. Ponadto można zauważyć, że w grudniu świąt jest mało z uwagi na okres Adwentu.

2. Sporo jest świąt dodanych do dawnego rzymskiego kalendarza z Hadrianum. W tej części sakramentarza jest to mniej więcej połowa.

3. Gdy chodzi o źródła uzupełnień, w większości wypadków są nimi Frankijskie sakramentarze gelazjańskie. Mamy tu jednak również święta, których frankijskie Gelasiana jeszcze nie miały, np. Wszystkich Świętych. Uroczystość ta pojawiła się w IX wieku i jest obecna w wielu gregoriańskich rękopisach z drugiej połowy tego stulecia. W czasach Sakramentarza tynieckiego jest to już święto trwale obecne w kalendarzu.

3. Warto zwrócić uwagę na pewne bardziej lokalne święta poświadczone przez nasz sakramentarz. 1 X mamy świętych Remigiusza, Germana i Wedasta. Ma ich również nieco starszy Sakramentarz z Fuldy, ale z zupełnie innym formularzem. Nasz sakramentarz adaptuje modlitwy gelazjańskie z mszy o całkiem innych świętych (kolekta z Korneliusza i Cypriana, sekreta ze św. Nikomedesa a postkomunia ze św. Marcelego i Apuliusza). 9 X mamy uroczyście obchodzone święto Dionizego, Rustyka i Eleuteriusza (w przeddzień jest wigilia). Święto wraz z wigilią jest znane także w Sakramentarzu z Fuldy i paru wcześniejszych rękopisach gregoriańskich. Warto zwrócić uwagę na święto św. Gereona i Towarzyszy, obchodzone 10 X, którego nie znalazłem w żadnym innym dostępnym mi wcześniejszym sakramentarzu. Obecność Gereona, doznającego szczególnej czci w Kolonii, jest w pełni zrozumiała, ponieważ nasz sakramentarz pochodzi z Kolonii. Gdy chodzi o formularz mszalny, sekreta jest adaptacją hadriańskiej modlitwy o św. Jerzym, natomiast kolekta i postkomunia, wg informacji z Corpus Orationum, miałyby być użyte po raz pierwszy w XII w. w mszale premonstratensów. A przecież nasz sakramentarz jest z XI w. Innymi słowy, redaktor Corpus Orationum nie znał Sakramentarza tynieckiego i to nasz sakramentarz byłby pierwszym znanym dotąd źródłem stosującym te modlitwy!  12 XI jest św. Kuniberta z Kolonii, też nie znalazłem tego święta w dostępnych mi innych wcześniejszych księgach, a formularz jest adaptacją mszy o św. Marcinie z gregoriańskiego Sakramentarza z Senlis (Paris, Bibliothèque Saint-Genèvieve, ms. 111; IX w.). Innym partykularnym świętem jest św. Brykcjusza (13 XI), którego formularz w naszej księdze jest adaptacją mszy wspólnej o jednym męczenniku z Gregorianum „trydenckiego” i kilku innych ksiąg. Wigilia św. Cecylii (21 XI) jest wspólna z Sakramentarzem z Fuldy, a modlitwy tego formularza są adaptacją mszy wspólnej o dziewicy męczennicy z Gregorianum „trydenckiego” i Sakramentarza z Moguncji (Mainz, Seminarbibliothek, ms. 1; IX w.).

4. Z błędów Sakramentarza tynieckiego. Podobnie jak w poprzednich miesiącach, wielokrotnie opuszczane są daty. Największe niechlujstwo jest w wigilię Wszystkich Świętych, gdy w ogóle nie ma tytułu formularza:

http://polona.pl/item/6825768/277/​

(data i tytuł powinny być u samej góry)

W październiku zaś błędnie podana jest data św. Kaliksta. Jest 15 X, a powinien być 14.

***

Podsumowanie całości Sanctorale. Podstawą dla Sanctorale naszego sakramentarza jest Sakramentarz gregoriański hadriański. Tam gdzie Sanctorale przeplata się z Temporale (czyli w części od Narodzenia Pańskiego do oktawy Pięćdziesiątnicy), Sakramentarz tyniecki ma bardzo niewiele uzupełnień w stosunku do liturgicznego kalendarza Hadrianum. Sytuacja zmienia się w bloku mszy o świętych po oktawie Pięćdziesiątnicy. Tutaj kalendarz hadriański jest znacznie poszerzony. Podstawowym, choć niejedynym, źródłem uzupełnień są Frankijskie sakramentarze gelazjańskie. Nie ma w tej części formularzy niedziel po Pięćdziesiątnicy ani formularzy kwartalnych dni modlitw. Osobną sprawą jest wzajemna relacja Sanctorale i Martyrologium, podanego na str. 7-30 naszego sakramentarza. Temu zagadnieniu poświęcę następny wpis.

Korzystając z okazji, chciałbym też zwrócić uwagę na artykuł o Sakramentarzu tynieckim na stronie Biblioteki Narodowej:

http://blog.polona.pl/2015/11/sakramentarz-tyniecki/

Szczególną uwagę zwracam na informację podaną na samym dole tego artykułu o tym, że dziś do godziny 18 można zobaczyć rękopis Sakramentarza tynieckiego w Pałacu Rzeczypospolitej na pl. Krasińskich w Warszawie. Tutaj jeszcze wiadomość o tym wydarzeniu:

https://www.facebook.com/events/1527377200917921/

Ech, szkoda że nie mogę dziś pojechać do Warszawy! Ale ja już kiedyś widziałem ten rękopis, na jakiejś wystawie kilkanaście lat temu. Pamiętam z jaką pożądliwością na niego patrzyłem, nie śmiąc nawet marzyć o zajrzeniu do niego. Dziś mogę go analizować nie ruszając się z Lublina.