Prawosławne uroczystości Wielkanocne w polskich świątyniach

Tej nocy w świątyniach prawosławnych liturgia składała się z nabożeństwa północy (połunosznica), jutrzni paschalnej (zautrennia paschalna) oraz paschalnej Liturgii św. Jana Złotoustego.

W Orędziu Paschalnym biskup białostocko-gdański Jakub przypominając starożytną nazwę Zmartwychwstania jako "święta świąt" mówił o jego znaczeniu: "Święto Zmartwychwstania wprowadza nas i przypomina najważniejsze wydarzenie, które dokonało się w historii ludzkości. Tym wydarzeniem jest unicestwienie śmierci i darowanie życia wiecznego".

Jak zaznaczył, znaczenie tego wydarzenia jest aktualne także w naszych czasach: "Bez wiary w zmartwychwstanie nasze życie nie miałoby sensu, i to tym bardziej, że tu na ziemi stykamy się z nierównością, przemocą i brakiem sprawiedliwości". Prawosławny hierarcha dodał, że "silni tego świata potrafią teraz, jak nigdy dotąd, wymusić swój pogląd, zagłuszyć prawdę, ukształtować opinię innych. Jeśli nie ma zmartwychwstania i życia wiecznego, jakiż sens ma nasze życie w takiej rzeczywistości".

Następnie biskup Jakub 23 kwietnia przewodniczył Wieczerni Paschalnaej o godz. 14.00 w katedrze św. Mikołaja w Białymstoku.

Nabożeństwo wielkanocne w cerkwiach rozpoczyna się już w Wielką Sobotę "połunoszcznicą" odprawianą przed północą, na środku świątyni przed "płaszczanicą" zastępującą Grób Pański. Następuje przeniesienie Płaszczanicy do ołtarza, gdzie pozostaje na "prestole" aż do "oddania" święta Paschy.

Nabożeństwo należące już do Zmartwychwstania rozpoczyna się o północy "utrenią" i procesją trzykrotnie okrążającą świątynię. Po trzykrotnym śpiewie kapłana z za zamkniętych "królewskich wrót" obwieszczającym Zmartwychwstanie, następuje otwarcie wrót, które pozostaną nie zamknięte przez cały tydzień paschalny. Przy bijących dzwonach, w procesji wokół cerkwi niesione są: ikona Zmartwychwstania Pańskiego, krzyż, potrójny świecznik i kadzielnica.

Kiedy procesja zatrzymuje się przed zamkniętymi drzwiami świątyni, śpiewany jest "troparion paschalny" czyli modlitwa zawierająca znaczenie teologiczne święta. Po wejściu do świątyni rozpoczyna się "wielka ektenia", a po niej chór śpiewa kanon paschalny "Zmartwychwstania dzień", podczas którego kapłan wielokrotnie okadza cerkiew i wiernych, pozdrawiając ich wielkanocnym pozdrowieniem: "Chrystus Zmartwychwstał" ("Christos woskriesie"), na które odpowiadają "Prawdziwie zmartwychwstał" ("Woistinu woskriesie"). Na zakończenie jutrzni – jedynej w ciągu roku liturgicznego podczas której nie ma czytania z Ewangelii – następuje czytanie homilii paschalnej św. Jana Złotoustego. Liturgię paschalną rozpoczyna trzykrotny śpiew "troparionu" święta. Przeznaczony na ten dzień fragment Ewangelii czytany jest w różnych językach na znak, że Dobra Nowina o Zmartwychwstaniu głoszona była wszystkim narodom.

Po zakończeniu Liturgii kapłan święci jeszcze specjalny chleb "artos" z wizerunkiem Chrystusa Zmartwychwstałego. Chleb ten zostanie rozdany wiernym w sobotę, na zakończenie tygodnia paschalnego. Nabożeństwa niedzieli wielkanocnej kończy "wieczernia" odprawiana po południu. W okresie tygodnia paschalnego ("Swietłaja spłosznaja siedmica") codziennie powtarzane są takie same nabożeństwa jak w niedzielę.

Święto Zmartwychwstania Chrystusowego obchodzone jest niezwykle uroczyście. W cerkwiach nabożeństwa odbywają się przy pełnym oświetleniu. Kapłani ubierają się w białe, uroczyste, lśniące szaty. Wierni na święta pozdrawiają się słowami "Christos woskriesie" i obdarowują kolorowymi jajkami symbolizującymi odradzające się życie.

Wielkanoc, zwana Paschą Chrystusową (w języku staro-cerkiewnym Swietłoje Christowo Woskresienije) to największe święto wszystkich chrześcijan. Różnica w dacie obchodów między katolikami a prawosławnymi wynika nie tyle z powodu korzystania z kalendarza juliańskiego i gregoriańskiego, ile z innego sposobu wyliczania daty Wielkanocy w obu wyznaniach.

Początkowo chrześcijanie obchodzili święto Paschy razem z Żydami 14 dnia miesiąca wiosennego nissan. Jednakże już nawet w pierwszych wiekach chrześcijaństwa pojawiały się różnice. W niektórych Kościołach był to dowolny dzień tygodnia wraz z Żydami, w innych zaś pierwsza niedziela po wiosennej pełni księżyca.

Na I Soborze Powszechnym w Nicei w 325 r. postanowiono świętować Wielkanoc po Passze żydowskiej, w pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca, lecz nie wcześniej od wiosennego zrównania dnia z nocą (tak pozostało w Kościele prawosławnym).

Ustalając datę świętowania Wielkanocy w nowym, gregoriańskim kalendarzu (kościół katolicki) utrzymano tylko drugi warunek, pierwszy pominięto uznając, że nie jest on istotny z uwagi na brak rzeczywistej "wspólnoty stołu" z Żydami. W efekcie zdarzają się lata, kiedy różnica w dacie Wielkanocy wynosi nawet pięć tygodni. Co jakiś czas wierni obu obrządków świętują Wielkanoc wspólnie. Najczęściej pierwsze wypadają święta katolickie. W tym roku różnica w obchodzeniu świąt wyniosła jeden tydzień.

W Polsce mieszka około 550 tys. wyznawców prawosławia. Największe skupisko około 300 tys. wiernych znajduje się na Białostocczyźnie. Cerkiew Prawosławna w Polsce składa się obecnie z 6 diecezji i Prawosławnego Ordynariatu Wojska Polskiego (łącznie 223 parafie).

inf. KAI