Pomiędzy źródłem a szczytem (13)

„Święta Matka Kościół pragnie dokonać ogólnego odnowienia liturgii” – generalem instaurationem. Mylą się zatem i ci, którzy twierdzą, że sobór chciał wprowadzić jedynie niewielkie, powierzchowne zmiany (generalis!), jak i ci, którym się wydaje, że liturgia posoborowa ma być czymś zupełnie nowym, od podstaw stworzonym, bez związku z dwutysiącletnią tradycją (instauratio!). Ojcowie chcieli głębokiej, ogólnej, wręcz fundamentalnej odnowy liturgii. Nie chodziło tylko o kosmetyczne zmiany, jakie były wprowadzane co najmniej od czasów Soboru Trydenckiego – konieczne, lecz z całą pewnością nie generalne. Instauracja ta zaś miała się dokonać przede wszystkim poprzez odnowienie porządku tekstów i obrządków (textus et ritus ordinare) – stąd mój wniosek, iż zamierzeniem Vaticanum II było przedstawienie ludowi Bożemu novus ordo. „Nowego” nie w znaczeniu „stworzonego od zera”, lecz nowego w znaczeniu „odnowionego” – instaurativus. Pytanie o prawomocność Mszału Pawła VI powinno zatem brzmieć: czy wykazuje on cechy odnowionego Mszału Jana XXIII, czy też jest czymś, co z nim nie ma nic wspólnego. Czy są to obrzędy i teksty uporządkowane w nowy sposób, czy też stworzone od nowa. Ale to temat na osobny wpis.

Liturgia składa się z dwóch części. Zmiennej i niezmiennej, ustanowionej przez Boga i ludzkiej. Być może tożsame z częścią niezmienną jest również określenie „wewnętrzna natura samej liturgii” (Liturgiae intimae naturae) – za czym osobiście bym się opowiadał (zresztą, dyskusja na ten temat była już prowadzona, bodajże pod wpisem o dwóch liturgiach, ziemskiej i niebiańskiej). W każdym razie: sobór stwierdza, że część, która nie pochodzi bezpośrednio z „Bożego ustanowienia” (szeroki termin), jest w mocy Kościoła i może – a czasami nawet musi – być zmieniana i dostosowywana. Co ciekawe, kryteria, według którego należy oceniać, kiedy i jakie zmiany w tej części są konieczne, są dwa: jasne wyrażanie świętych tajemnic oraz łatwe zrozumienie i uczestniczenie w nich ludu Bożego. To dopiero jest novum!

Część zmienna – jak można domniemywać – pochodzi od ludzi i jest dla ludzi. Zatem i zmiany w niej dokonywane mają służyć ludziom uczestniczącym w liturgii. Wyraźnie widać krytykę, z jaką ze strony Ojców Soboru spotyka się dotychczasowe ordo, które zawiera elementy „niezupełnie dobrze odpowiadające wewnętrznej naturze samej liturgii” lub „mniej odpowiednie”. Ojcowie chcą przemyślenia a następnie przepracowania przez Kościół ordo liturgii – tak, by wierni mogli lepiej rozumieć obrzędy, oraz (po raz kolejny ta triada – lekko zmodyfikowana – się pojawia) uczestniczyć w nich pełnie, czynnie i wspólnotowo. Bo temu właśnie mają służyć elementy nie pochodzące z Bożego ustanowienia.