Podręcznik liturgiki Michaela Kunzlera

O obszernym dziele, jakim jest Liturgia Kościoła Michaela Kunzlera, nie sposób wypowiedzieć się wyczerpująco w krótkiej rekomendacji. Skoncentruję się zatem na trzech elementach, które sprawiły, że uważam ten właśnie podręcznik za najlepszy. 

Teologia liturgii 

Autor Liturgii Kościoła podzielił swoje dzieło na 6 części. Pierwsze dwie zaliczamy do tak zwanej liturgiki ogólnej czy fundamentalnej, pozostałe cztery do liturgiki szczegółowej: sprawowanie Eucharystii, sakramenty i sakramentalia, Liturgia Godzin, rok liturgiczny. W przeciwieństwie do pozostałych podręczników dostępnych na rynku, Kunzler w swej książce bardzo ogranicza prezentację historyczną, koncentrując się na teologii i głębi znaczenia omawianego elementu. Jeśli zatem szukamy szczegółowego opisu rozwoju danego obrzędu, sakramentu, czy święta kościelnego (datowanie, miejsca, postacie), raczej nie znajdziemy go u Kunzlera. Nie oznacza to jednak, że nie poświęca on w ogóle miejsca historii liturgii. Owszem, znajdziemy część historyczną, ale nie tak rozbudowaną.

Czym zatem jest ten podręcznik? Naprawdę rzetelną i piękną w warstwie językowej teologią liturgii. Podręcznik tego rodzaju, który czyta się dobrze, a czasem nawet niczym powieść, jest naprawdę rzadkością. Nicią przewodnią tego podręcznika jest myśl o przebóstwiającym zespoleniu Boga z człowiekiem, które dokonuje się w liturgii. Kunzler liturgię rozumie najpierw jako służbę Trójjedynego Boga człowiekowi, a nawet więcej, jako odwieczne święto Trójcy, do uczestnictwa w którym człowiek jest zaproszony (na marginesie dodam, że niemały wpływ na myśl Kunzlera miała teologia Jeana Corbona). Temu zagadnieniu Służby, czyli zstępowaniu Boga ku człowiekowi, jest poświęcona pierwsza część podręcznika. Autor nazwie ją katabasis, czyli „zstępowanie”.

Druga część dotyczy odpowiedzi Ludu Bożego na służbę Boga: liturgia jako służba Kościoła. Kunzler nazwie ją anabasis – „wznoszenie się” człowieka ku Stwórcy. Warto tu zauważyć, że te dwie części odpowiadają niejako soborowej definicji liturgii z Konstytucji o liturgii, w której czytamy, że liturgia jest „wykonywaniem kapłańskiego urzędu Jezusa Chrystusa; w niej przez znaki widzialne wyraża się, i w sposób właściwy poszczególnym znakom urzeczywistnienia uświęcenie człowieka [wymiar katabatyczny, służba Boga − K.P.], a mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swymi członkami, wykonuje całkowity kult publiczny [wymiar anabatyczny, służba Kościoła  − K.P.]” (KL 7). Dla samej teologii liturgii, którą spotkamy w tym podręczniku, warto go wziąć do ręki i przeczytać. Nie tyle dla zdobycia wiedzy, co dla jeszcze większego umiłowania liturgii i wejścia w jej głębię, do czego we wstępie zachęca autor. 

Liturgia bizantyjska

Teraz chciałbym się przyjrzeć kolejnym dwóm atutom tego podręcznika. Autor bardzo często sięga do teologii liturgii wschodniej, aby tam znaleźć odpowiedź na postawione pytanie. Ponadto niemal w każdym rozdziale omawia kolejne zagadnienia liturgii zachodniej, umieszczając liturgię bizantyjską w perspektywie (w wypadku Eucharystii wspomina również o obrządku mozarabskim i ambrozjańskim). A dlaczego uważam za tak wartościowe odwołania do teologii i liturgii bizantyjskiej? Jak powie Pius Parsch, ukazanie bogactwa liturgii bizantyńskiej może nam pomóc dostrzec dotąd niezauważalne skarby własnej, rzymskiej liturgii. Wszakże obie te liturgie mają wspólne źródło. 

Redakcja

Wartościowa wydaje się również redakcyjna strona tej pracy. Po pierwsze podręcznik obejmuje tylko jeden tom. Pozwala to na łatwe korzystanie z niego także w podróży. Jego dość poręczny format sprawia też, że chętnie posługuję się nim na rekolekcjach. Do dyspozycji mam wówczas jeden tom, w którym zazwyczaj znajduję odpowiedzi na zadawane przez uczestników rekolekcji pytania. Ponadto po każdym rozdziale znajduje się zagraniczna oraz polska (wykonana przez śp. ks. prof. Lucjana Baltera) bibliografia. To również jest bardzo cenna pomoc, gdyż sprawnie mogę odnaleźć rozwinięcie interesującego mnie zagadnienia. 

Oczywiście podręcznik Kunzlera Liturgia Kościoła ma również swoje mankamenty, i pod pewnymi względami ustępuje chociażby czterotomowemu podręcznikowi ks. Bogusława Nadolskiego. Jednak nie na minusach chciałbym się tu skupić, ale na tym, co ów podręcznik wyróżnia spośród innych. Jeśli ktoś pyta: jaki podręcznik liturgiki dostępny w języku polskim jest najlepszy? Bez wahania odpowiadam: podręcznik Kunzlera.

M. Kunzler, Liturgia Kościoła, AMATECA, Poznań 1999, ss. 758.