Jakie ich cechy sprawiają, że dobrze służą liturgii, a jakie mogą budzić kontrowersje. (Pod hasłem „pieśni dominikańskie” rozumiem pieśni tworzone przez kompozytorów związanych z dominikanami, a zwłaszcza te spośród nich, które na stałe wchodzą do repertuaru scholi dominikańskich.) Próba dokonania takiej oceny nie będzie łatwa, gdyż większość kryteriów jest mocno subiektywna.
Przepiękne teksty, melodie i harmonie, prostota i co za tym idzie – łatwość w śpiewaniu wspólnie z wiernymi oraz duży potencjał modlitewny są tym, co – moim zdaniem – jest w naszych pieśniach najcenniejsze.
Napisanie dobrej pieśni to wielkie wyzwanie, gdyż kryteriów, jakie powinny być spełnione, żeby muzyka miała potencjał liturgiczny, jest całkiem sporo: poczynając od poddania się twórcy działaniu Ducha Świętego podczas komponowania, a kończąc na dopasowaniu skali sopranu do możliwości wiernych.
Wydaje mi się, że elementem, który wywołuje najwięcej kontrowersji, jest styl. Pojawia się pytanie: jakie style muzyczne są dobrym tworzywem dla pieśni liturgicznych, a jakie złym? Niezwykle cenna wydaje mi się koncepcja Andre Gouzesa OP, od której „wszystko” się zaczęło: czerpanie z muzyki dawnej, prawosławia, pieśni ludowej, chorału gregoriańskiego.
Natomiast ostatnimi czasy w niektórych pieśniach dominikańskich pojawiły się drobne nawiązania do cech muzyki rozrywkowej i filmowej. Chodzi o pewne zwroty melodyczne, o harmonię, o rytmy synkopowane. Nie jest to częste zjawisko, ale zastanawiam się, czy to tylko taki etap, czy jakaś nowa tendencja. A jeśli jest to rzeczywiście nowa tendencja, to czy prowadzi ona w dobrym kierunku.
Nie jest to takie oczywiste. Z jednej strony przykład muzyki Gospel pokazuje, że pieśń religijna o cechach muzyki rozrywkowej może dobrze służyć liturgii. Z drugiej strony, jeśli „synkopa” w liturgii jest tradycją, to ma zupełnie inny wydźwięk niż „synkopa – intruz” w pieśni dominikańskiej. Tutaj wszelkie podobieństwa do rozrywki czy muzyki filmowej budzą (przynajmniej w moim odczuciu) skojarzenia z kulturą masową, brakiem głębi emocjonalno–duchowej, tanim chwytem, właśnie dlatego, że radykalnie odcinają się stylistycznie od tradycji.
Może warto byłoby zrezygnować z tego tropu na rzecz poszukiwania bardziej szlachetnych połączeń wyżej wspomnianych źródeł muzycznych (np. chorału gregoriańskiego) z indywidualnym językiem poszczególnych kompozytorów.
Następne ważne pytanie: czy istnieje potrzeba poszukiwań nowego języka muzycznego w pieśniach? Obecnie większość pieśni pisana jest w regularnym czterogłosie, harmonii dur-moll, opartej na prostych funkcjach, w regularnym metrum. Ma to swoje dobre i złe strony (więcej dobrych). Dobre: jest to naprawdę świetna i sprawdzona formuła. Prostota zachęca ludzi do śpiewu, słysząc nową pieśń czujemy się bezpiecznie jak w domu i łatwo przyswajamy nowy tekst. Osiągamy pozytywny stan jedności stylistycznej większości pieśni podczas liturgii.
Natomiast wadą takiego rozwiązania jest to, że może pojawić się znużenie schematem w melodii, w opóźnieniach, zaczyna brakować charakterystyczności i indywidualnego potraktowania każdego tekstu.
Pozostaje jeszcze kwestia charakteru pieśni. Większość z nich jest radosna, ale bardzo spokojna. Brakuje mi w repertuarze dominikańskim śpiewu, który byłby odpowiedzią na potrzebę wyrażenia radości ogarniającej całą duszę i ciało. Są takie pieśni, ale nie ma ich zbyt wiele. Każdy, kto próbował skomponować taką muzykę wie, że jest to najtrudniejsze zadanie: napisać radosną, prostą, niebanalną, nietandetną, porywającą do uwielbienia Pana Boga całą duszą i ciałem pieśń. Byłoby wspaniale, gdyby powstało ich więcej.
Mam wrażenie, że sposób pisania pieśni dominikańskich cały czas ewoluuje razem z ich twórcami, każdym z osobna, ale też w jakimś stopniu razem. Jestem ciekawa, jaki będzie kierunek kolejnych mikro-zwrotów w poszukiwaniu nowych środków wyrazu. Mam nadzieję, że nie w stronę skomplikowanej harmonii, zawiłych technik polifonicznych albo muzyki rozrywkowej, ale raczej łączenia prostoty i piękna, szlachetnego brzmienia i łatwości wykonania, a nade wszystko podporządkowania muzyki słowu.
