Notatnik: Mowy do żołnierzy wg podręcznika z 1864 r.

Wybrać tedy z obszaru religijnego prawdy, których najbardziej potrzebują np. o Bogu, o własnościach jego, o różnych artykułach wiary i o obowiązkach które jako chrześcijanie i żołnierze wykonać powinni. Zachęcać do posłuszeństwa przełożonym, do wierności monarsze, do miłości bliźniego, do poprzestania na żołdzie jak to czynił Jan Chrzciciel; przestrzegać od występków, którym najczęściej ulegają. Przemawiać z wszelką roztropnością, by w czem punktu honoru nie zadrasnął, bo to u nich szczytem. Dowodów z ich pożycia używać. Co do wysłowienia rozumowania, należy się stósować do mniej oświeconych, bo co zrozumieją nieoświeceni, to zrozumieją i oświeceni. Mowa cała ma być jędrna, poważna, prosta, uderzająca, by na serce działała.

I jeszcze o mowach pogrzebowych:

Na pogrzebach nie zawsze wypadnie mieć mowę we formie kazania, bo i krótkość czasu do przygotowania nie dozwoli wyrobić zupełnego kazania, i nie zawsze umiera wielka znakomitość, ażeby przemawiać w całej obszerności we formie kazania; jednakże trafia się, iż po parafiach umierają znakomici obywatele, rzemieślnicy, rolnicy, a może i utrzymujący się z jałmużny, a przecież odznaczający się wielkimi cnotami, przeto wypadnie choć parę słów na takim pogrzebie powiedzieć, by i stroskaną familię pocieszyć, wiernych do cnoty zagrzać, pamięć na Boga i wieczność zwrócić.

W miewaniu takich mów następujące zachować przestrogi:

– kto nie ma prędkich myśli, biegłości w mowie, gładkości stylu, łatwej i wiernej pamięci, ten się do takich mów rwać nie powinien, bo sobie i duchowieństwu narobi wstydu.

– takie mowy mają być krótkie i czułe, których się dobrze wyuczyć potrzeba, by czule i gładko przemówić. Gdzie często umierają jak to w większych miastach, tam je rzadziej miewać, bo i tak częsta śmiertelność przypomina im częściej śmierć, wieczność, i wzywa przez to, by się na nią gotowali.

Ech, nie mogę się oprzeć, więc jeszcze o wstrząśnieniu i przerażeniu uczuć:

Trafiają się niekiedy wypadki, iż lekkimi poruszeniami uczuć, kapłan nie skłoni woli, należy w takim razie czucie grzesznika wstrząsnąć, przerazić. Przerażamy okropnemi wypadkami, porównaniami, podobieństwami, wykazując grzesznikowi, iż nad przepaścią wisi i piekło sobie gotuje. Przeraża się niepoprawionego zatwardziałego grzesznika, wykazując mu niebezpieczeństwo duszy, w którem zostaje. W takim razie by poznał stan swojej duszy, przytoczyć mu wyrok Boży i ten wyrok do niego zastósować, np. do pijanicy nałogowego: słuchaj co mówi Bóg przez usta Pawła ś.: Ani złodzieje, ani pijacy nie wnijdą do królestwa niebieskiego, gdzież ty staniesz jak cię Bóg na sąd swój powoła?