Niedziela Przenajświętszej Trójcy

Notatki nt. pochodzenia kolekt dzisiejszej niedzieli w Mszałach Pawła VI i Piusa V

Mszał Pawła VI

Tekst: „Deus Pater, qui, Verbum veritatis et Spiritum sanctificationis mittens in mundum, admirabile mysterium tuum hominibus declarasti, da nobis, in confessione verae fidei, aeternae gloriam Trinitatis agnoscere, et Unitatem adorare in potentia maiestatis. Per Dominum”.

Oficjalny polski przekład: „Boże Ojcze, Ty zesłałeś na świat Twojego Syna, Słowo Prawdy, i Ducha Uświęciciela, aby objawić ludziom tajemnicę Bożego życia; spraw, abyśmy wyznając prawdziwą wiarę uznawali wieczną chwałę Trójcy i uwielbiali Jedność Osób Bożych w potędze ich działania”.

To jest nowa modlitwa, powstała poprzez przeredagowanie kolekty dawniejszej, o której poniżej.

Mszał Piusa V

Tekst: „Omnipotens sempiterne Deus, qui dedisti famulis tuis in confessione verae fidei, aeternae Trinitatis gloriam agnoscere, et in potentia maiestatis adorare unitatem: quaesumus; ut eiusdem fidei firmitate, ab omnibus semper muniamur adversis. Per Dominum”.

Przekład z łac.-pol. Mszału z 1968 r.: „Wszechmogący, wieczny Boże, który sługom swoim, wyznającym prawdziwą wiarę, dałeś poznać chwałę przedwiecznej Trójcy i uwielbiać jedność w potędze majestatu, spraw, prosimy, aby moc tej wiary broniła nas od wszelkich przeciwności”.

Historia modlitwy. Autorem modlitwy jest Alkuin z Yorku (+ 804), nadworny teolog Karola Wielkiego w Akwizgranie, potem opat w Tours. Ułożył on serię formularzy Mszy wotywnych, w tym Mszy o Trójcy Świętej z powyższą kolektą. Formularze Alkuina zaczęły być stopniowo włączane do ówczesnych sakramentarzy. Kilka z nich wykorzystał także św. Benedykt z Aniane w zredagowanym przez siebie Suplemencie do papieskiego Sakramentarza Gregoriańskiego (ok. 810/815 r.), nie było jednak wśród nich Mszy o Trójcy.
Osobna kwestia to złączenie Alkuinowego formularza Mszy o Trójcy z obecną niedzielą. Początkowo była to po prostu Msza wotywna, a niektóre sakramentarze zaczęły wiązać poszczególne Msze wotywne z dniami tygodnia i łączyć formularz o Trójcy z niedzielą (tak ma np. gregoriański Sakramentarz z Reichenau, ok. 850 r.). W "mieszanym" gregoriańskim Sakramentarzu z Fuldy (ok. 975 r.) formularz o Trójcy jest wyznaczony na I niedzielę po Pięćdziesiątnicy, ale tytuł formularza jest „Oktawa Pięćdziesiątnicy”, nie mówi się jeszcze o „niedzieli Trójcy Świętej”. Przyjmuje się, że I niedziela po Pięćdziesiątnicy została nazwana świętem Najświętszej Trójcy w opactwie Cluny ok. 1030 r. i stamtąd święto, oczywiście z Alkuinowym formularzem, zaczęło się rozszerzać na Zachodzie. Święto jeszcze przez długi czas nie było przyjmowane w samym Rzymie. Papież Aleksander III pisał w jednym ze swoich listów w 1181 r., że każda liturgia jest sprawowana na cześć Najświętszej Trójcy i dlatego Rzym nie uważa za celowe wprowadzanie osobnego święta. Nie mają go jeszcze Ordinarium Innocentego III (ok. 1213/1216 r.) ani franciszkański Missale Regulae (ok. 1243/1257 r.) i nie znają one formularza Alkuina. W liturgii papieskiej święto zostało przyjęte dopiero w okresie awiniońskim. Święto Najświętszej Trójcy w I niedzielę po Pięćdziesiątnicy ustanowił dla całego Kościoła w 1334 r. Jan XXII, oczywiście z formularzem Alkuina.
 

W innych obrządkach. Kolekta była znana także w rycie ambrozjańskim.  Mediolański Sakramentarz ze św. Symplicjana (ok. 900 r.) przejął wspomniany wyżej zwyczaj łączenia różnych Mszy wotywnych z dniami tygodnia i na niedzielę przewiduje Mszę "De Sancta Trinitate", gdzie jako "oratio super sindonem" (w czasie ofertorium) jest Alkuinowa kolekta. Jak wynika z zapisów konkordancji, podobną dyspozycję mają Sakramentarz z Bergamo (IX w.) i Sakramentarz z Biasca (X w.), z tym że w nich nasza kolekta występuje jako "oratio super populum" (odpowiednik rzymskiej kolekty).