Czytania Wigilii Zesłania Ducha Świętego – zarys historii

Zainspirował mnie wpis p. Piotra Chrzanowskiego. Postanowiłem prześledzić rozwój czytań Wigilii w kluczowych źródłach tradycji rzymskiej, tak jak zrobiłem to niedawno z czytaniami Wigilii Paschalnej. Tak jak przy Wigilii Paschalnej, chodzi wyłącznie o czytania starotestamentalne. 1. Sakramentarze gregoriańskie (typ 1 i 2; Rzym, VII w.): 4 czytania Wigilia Zesłania Ducha Świętego jest kształtowana na wzór Wigilii Paschalnej, jedno z czytań wprost jest stamtąd zaczerpnięte. Ponieważ Wigilia Zesłania Ducha Świętego była również czasem uroczystego udzielania chrztu, stąd na końcu obecność Psalmu 41 (42 wg numeracji hebrajskiej), towarzyszącego procesji do baptysterium. Czytania: Rdz 22, 1-19: ofiara Abrahama Pwt 31, 22-30: testament Mojżesza Iz 4, 1-6: proroctwo o „odrośli Pana” i oczyszczeniu Syjonu Ba 3, 9-38: pocieszenie Izraela w niewoli i wezwanie do nawrócenia   2. Sakramentarz gelazjański (Rzym, VII w.): 4 czytania Ilość czytań jest ta sama jak w Sakramentarzach gregoriańskich, nie są to jednak dokładnie te same czytania. Wszystkie pochodzą z Wigilii Paschalnej, lektury nowe w stosunku do Gregorianum zaznaczam pogrubionym drukiem. Rdz 1, 1 – 2, 2: stworzenie świata Wj 14, 24 – 15, 1: przejście przez Morze Czerwone Pwt 31, 22-30: testament Mojżesza Iz 4, 1-6: proroctwo o „odrośli Pana” i oczyszczeniu Syjonu Po czytaniach jest przewidziany Psalm 41.   3. Sakramentarz z Gellone (ok. 790/800 r.): 6 czytań Sakramentarz z Gellone jest najstarszym zachowanym egzemplarzem Frankijskiego sakramenatrza gelazjańskego, będącego syntezą Sakramentarza gelazjańskiego i Sakramentarza gregoriańskiego typu II. Jak widać z poniższej listy, mamy tu rzeczywiście doskonałą syntezę list czytań z Gelasianum i Gregorianum II: Rdz 1, 1 – 2, 2: stworzenie świata Rdz 22, 1-19: ofiara Abrahama Wj 14, 24 – 15, 1: przejście przez Morze Czerwone Pwt 31, 22-30: testament Mojżesza Iz 4, 1-6: proroctwo o „odrośli Pana” i oczyszczeniu Syjonu Ba 3, 9-38: pocieszenie Izraela w niewoli i wezwanie do nawrócenia Po czytaniach jest oczywiście przewidziany Psalm 41. Ten sam katalog czytań występuje również w Lekcjonarzu z Murbach (koniec VIII w.), jednym z czołowych lekcjonarzy rzymsko-frankijskich. Został on bez żadnych zmian przejęty także przez Suplement św. Benedykta z Aniane do papieskiego Sakramentarza Gregoriańskiego (ok. 810/815 r.). Można więc to uznać za zestaw czytań najczęściej wówczas spotykany, choć nie jedyny. Pontyfikał Rzymsko-Germański (Moguncja, ok. 950/962 r.) przewiduje bowiem tylko 4 czytania: Rdz 22, 1-19 (ofiara Abrahama), Wj 14, 24 – 15, 1  (Wyjście), Pwt 31, 22-30 (testament Mojżesza) i Iz 4, 1-6 (odrośl Pana). Z kolei "mieszany" gregoriański Sakramentarz z Fuldy (ok. 975 r.) też przewiduje 4 czytania, powracając jednakże do pierwotnego zestawu gregoriańskiego, zob. wyżej, pkt 1. Mamy więc do czynienia z różnorodnością.   4. Ordo Innocentego III (ok. 1213/1216) i Mszał św. Piusa V: 6 czytań Jest to lekko zmodyfikowany zestaw czytań z punktu poprzedniego. Nie ma pierwszej lektury o stworzeniu świata, za to na końcu zostaje dodane czytanie z Ezechiela o ożywieniu wyschłych kości, które jako nowe zaznaczam pogrubieniem. Nie jestem w stanie stwierdzić, gdzie taki katalog czytań pojawił się po raz pierwszy, na pewno należałoby skonsultować XII-wieczne rzymskie Ordines. W posiadanych przeze mnie źródłach chronologicznie pierwszym tekstem zawierającym poniższy katalog czytań jest Ordo Innocentego III (ok. 1213/1216): Rdz 22, 1-19: ofiara Abrahama Wj 14, 24 – 15, 1: przejście przez Morze Czerwone Pwt 31, 22-30: testament Mojżesza Iz 4, 1-6: proroctwo o „odrośli Pana” i oczyszczeniu Syjonu Ba 3, 9-38: pocieszenie Izraela w niewoli i wezwanie do nawrócenia Ez 37, 1-14: ożywienie wyschłych kości   Po czytaniach jest przewidziany Psalm 41. Ten zestaw czytań został przyjęty w potrydenckim Mszale Piusa V i obowiązywał do reformy z 1955 r., gdy starotestamentalne czytania Wigilii zostały skasowane. Zrezygnowano bowiem z kształtowania Wigilii Pięćdziesiątnicy na wzór Wigilii Paschalnej. Mszał Piusa V z 1962 r. nie ma starotestamentalnych czytań Wigilii.   5. Mszał Pawła VI  (1970/2002 i 2008 r.): 1 i 4 czytania 5.1. Reforma posoborowa również nie kształtowała Wigilii Pięćdziesiątnicy na wzór Wigilii Paschalnej. O tyle jednak zachowała szczątek dawnej Wigilii, że jako pierwsze czytanie przewidziała lekturę ze Starego Testamentu, czyniąc w ten sposób wyjątek od zasady, że w Okresie Wielkanocnym czyta się tylko Nowy Testament. W posoborowym Lekcjonarzu jedno czytanie starotestamentalne należy wybrać spośród następujących: Rdz 11, 1-9: wieża Babel Wj 19, 3-8.16-20b: przymierze na Synaju Ez 37, 1-14: ożywienie wyschłych kości Jl 3, 1-5: zapowiedź wylania Ducha Bożego 5.2. Zmianę przyniósł Suplement do trzeciego wydania Mszału (2008 r.), który zmodyfikował obrzęd Wigilii Zesłania Ducha Świętego. Przewidziane są wszystkie cztery powyższe czytania ze Starego Testamentu, po których, na wzór Wigilii Paschalnej, są przewidziane modlitwy kapłana. Hymn Chwała na wysokości Bogu jest śpiewany, również wzorem Wigilii Paschalnej, po ostatnim czytaniu starotestamentalnym. Wraz z Suplementem do Mszału powracamy zatem do wcześniejszej koncepcji Wigilii Pięćdziesiątnicy.