Świt światłości wiecznej

Dlatego ciemniejąca szarzyzna nieba zagląda mi przez ramię, gdy niezbyt późnym grudniowym popołudniem piszę te parę słów na temat zwiastującej świt, śpiewanej pobudki.

Pieśń „Hejnał wszyscy zaśpiewajmy”, bo o niej mowa, jest prośbą o światłość, a zarazem ogłoszeniem, że nadeszła. Nie chodzi o jakąkolwiek światłość, lecz nieprzemijającą.

Jeśli przyjąć typologię według czterech etapów modlitwy, „Hejnał” jest pieśnią typu oratio. Bezpośrednio do Boga skierowane są słowa zwrotki drugiej i pięciu ostatnich z trzynastozwrotkowej całości. Zwrotki od trzeciej do ósmej wypełnia medytacja, wszczepiona w okalający ją żywioł modlitwy.

Zarówno w części modlitewnej, jak i medytacyjnej światłość jest motywem dominującym. I od samego początku pojawia się w kontekście walki, jaką wypowiedziały jej ciemności. O wyniku zmagań, dotykającym nas wszytkich, decyduje to, czy włączy się w nie Bóg.

Do walki potrzeba mocy. Słychać ją już w pierwszych słowach, wzywających i wprowadzających do modlitwy: „Hejnał wszyscy zaśpiewajmy, Cześć i chwałę Bogu dajmy, Nabożnie k’Niemu wołajmy”.

Nie mniej mocna niż wezwanie jest sama modlitwa. Jej pierwsze słowa dobitnie streszczają istotę sprawy: „Mocny Boże z wysokości, Ty światłem swej wszechmocności rozpędź piekielne ciemności”. Obraz sytuacji jest jasny: My, ludzie, jesteśmy na niskościach, dotykają nas ciemności, nie mamy mocy potrzebnej, by je zwalczyć. Wołamy do Boga, który jest na wysokościach i posiada moc, która sama w sobie jest światłem.

Po tym otwarciu następuje sześciozwrotkowe rozważanie. Bóg – Światłość już przyszedł, rozpraszając ciemności wiecznej nocy, niosącej ucisk całemu światu, a wywodzącej się z grzechu (zwrotka trzecia). Jedyny Boży Syn „w żywot wstąpił świętej Panny”. Bóg Ojciec oddał nas Mu pod opiekę, by uwolnił nas od wiecznych ciemności, z którymi w parze idą winy, i od mąk piekła (czwarta i piąta). Wcielony Syn Boży wykonuje powierzone dzieło, przyjmuje nas, gdy do Niego przychodzimy, i wybawia z ciemności, przygotowując nam wieczną światłość (szósta). Pozostaje tylko ciemność przejściowa i materialna czyli doczesne noce, pozwalające nabrać sił do pracy (siódma). Przy założeniu naszej prawości względem Boga, możemy mieć nadzieję, że Bóg poszczęści nam zarówno w pracach, jak i we wszystkich sprawach (ósma).

Rozważywszy to wszystko, wracamy do modlitwy, która w dalszym ciągu rozwija wątek światła. Prosimy Boga, by prowadząc nas do jasności, osobiście rozświetlał czyli pokonywał nasze ciemności. Światłem, jasnością jest On sam (zwrotka dziewiąta). Następują prośby: o szczęśliwą, skuteczną poranną pobudkę („szczęśliwe powstanie”), o błogosławieństwo („przeżegnanie”) Bożej łaski, o dobroć Bożą i wyrażaną w modlitwie pochwalnej wdzięczność za nią („dobroci wysławianie” – dziesiąta). Prośbę o obronę przed złem, w szczególności przed śmiercią wieczną, wzmacnia powołanie się na Bożą wszechmoc (jedenasta). Z przekonania o własnej grzeszności i niegodności wypływa prośba o odwrócenie sprawiedliwego Bożego gniewu i o miłosierdzie (dwunasta).

Trzynasta, ostatnia zwrotka pieczętuje całą modlitwę dwukrotnym „Amen”, wyrażając nadzieję na dojście proszących do nieba i na wieczne królowanie z Bogiem. Cel jest zatem ten sam, co w bardzo wielu dawnych pieśniach: nasze królowanie wespół z Bogiem. Oto „ścieżka awansu” według starych pieśni, wyrażających wiecznie młodą naukę Kościoła: Liczy się rozwój, którego szczytem jest zasiadanie na tronie razem z Bogiem. Nic mniej, bo o mniej zabiegać nie warto, nic więcej, bo więcej nie jest możliwe.

Przyzwyczailiśmy się kojarzyć hejnał z południem. Okazuje się, że jest to skojarzenie nowszej daty i wynika z zapomnienia o źródłosłowie. A jest nim węgierski wyraz „hajnal” (tak się pisze; jak się wymawia, proszę pytać Węgrów), oznaczający 'świt’. W pełni zrozumiałe staje się więc to, o czym mówi przypis, umieszczony przez ks. Mioduszewskiego w jego śpiewniku: „Hejnał lub Eynał wyraz dawny, oznaczający Pieśń budzącą, którą stróżowie po miastach rano śpiewali”.

Mamy zatem do czynienia z pobudką, która budzi nas do wiecznej i zbawiennej światłości. Zrodzona z grzechu noc minęła wraz z przyjściem na ziemię Bożego Syna. Nie pora spać, gdy Zbawiciel wybawia nas i prowadzi do wiecznej jasności. Jest to także przebudzenie do trzeźwości (połączenie pokory z roztropnością). Dzięki niej wiemy, że w drodze ku światłu na każdym kroku potrzebujemy Bożej pomocy. Dlatego zaraz po pobudce następuje modlitwa, wsparta rozważaniem.

„Hejnał” jest wyśmienitym przykładem zgodnej współpracy treści, muzyki i poetyckiej formy. Początkowy ruch melodii o kwintę w górę nasuwa nieodparte skojarzenie z fanfarą, która – odpowiednio od treści zwrotek – budzi nas, wita przychodzącego Boga lub wznosi się do Niego naglącą prośbą.

Wrażenie niepowstrzymanego ruchu, parcia do przodu powoduje też trzylinijkowa budowa zwrotek. Trójkowe podziały mają w naturze to, że biegną, przyspieszają, przynaglają. Brak odruchowo oczekiwanej linijki czwartej sprawia, że każda kolejna zwrotka zaczyna się w aurze emocjonalnego podciśnienia – zapotrzebowania. Można to porównać do postu, zaostrzającego apetyt, bądź do pomyślnego wiatru dla żeglarzy. W naszym wypadku efekt jest zwiększony przez melizmat rozśpiewujący (na wznoszącym się odcinku melodii) pierwszą sylabę trzeciej linijki. Tu wiatr pomyślny zamienia się w porywisty, który już nie tylko popycha, ale porywa nas w stronę celu. Treść „Hejnału” nie mogła otrzymać odpowiedniejszej formy!

Nie przypominam sobie, bym w dzieciństwie spotkał tę pieśń, śpiewaną w żywej międzypokoleniowej tradycji. Odkryliśmy ją, wertując śpiewnik ks. Siedleckiego przed laty w duszpasterstwie szkół średnich o. Jana Góry OP w Poznaniu. Tak trafiła na poznańskie, dominikańskie roraty i stopniowo zyskała, także szerzej, w pełni zasłużone nowe życie. A może ktoś zna miejsce, gdzie śpiewa się „Hejnał” „od zawsze”?

Tak czy inaczej, niezależnie od tego, jak daleko czy blisko od nas rozciąga się polarna noc: Hejnał wszyscy zaśpiewajmy!

Tym razem nie przepisuję pieśni. Jej słowa można znaleźć tutaj: http://spiewnik.katolicy.net/index.php/topic,94.msg228.html?PHPSESSID=53970a0f8d0ad3a934bf77d6394d139b#msg228n/an/an/an/an/an/a