III niedziela wielkanocna / II niedziela po Wielkanocy

Mszał Pawła VI, III niedziela wielkanocna

Tekst: „Semper exsultet populus tuus, Deus, renovata animae iuventute, ut, qui nunc laetatur in adoptionis se gloriam restitutum, resurrectionis diem spe certae gratulationis exspectet. Per Dominum”.

Oficjalny polski przekład: „Boże, Ty przywróciłeś młodość ducha swoim wiernym, zachowaj ich w radości i spraw, aby ciesząc się radością z odzyskanej godności przybranych dzieci Bożych, z ufnością oczekiwali chwalebnego dnia zmartwychwstania. Przez naszego Pana”.

Historia modlitwy. Do zredagowania tej modlitwy posłużyły dwie dawne modlitwy rzymskie: pierwsza zaczerpnięta z Sakramentarza Gelazjańskiego (ok. 628/715 r.), druga z Sakramentarza Leoniańskiego (ok. 560/590 r.).

Modlitwa gelazjańska jest następująca:
„Populus tuus, quaesumus, Domine, renovata semper exultet animae iuventute, ut qui ante peccatorum veternoso in mortis venerat senio, nunc laetetur in pristinam se gloriam restitutum. Per Dominum”.
Można ją roboczo przetłumaczyć tak:
„Prosimy Cię, Panie, niech Twój lud zawsze raduje się z odzyskania młodości duszy, aby ten, kto wcześniej na skutek dawnych grzechów doszedł do starości śmierci, teraz radował się z przywrócenia do pierwotnej chwały. Przez naszego Pana”.
Modlitwa ma funkcję modlitwy nad ludem jednego z formularzy wielkanocnych, zatytułowanego: Orationes et preces in parochia. Została ona przejęta przez Frankońskie Sakramentarze Gelazjańskie (archetyp z Flavigny, ok. 760/770 r.), a z nich przez niektóre księgi późniejsze, ma ją jeszcze „mieszany” gregoriański Sakramentarz z Fuldy (ok. 975 r.). Potem modlitwa zanika.

Z kolei modlitwa leoniańska jest taka:
„His, quaesumus, Domine, sacrificiis, quibus purgationem et viventibus tribuis et defunctis, animam famuli tui benignus absolve; ut resurrectionis diem spe certae gratulationis expectet. Per Dominum”.
Można ją roboczo przetłumaczyć tak:
„Uwolnij, Panie, duszę swego sługi przez ofiary, mocą których udzielasz oczyszczenia tak żyjącym jak zmarłym, aby z nadzieją na pewną radość oczekiwał dnia zmartwychwstania. Przez naszego Pana”.
Jest to oczywiście mszalna modlitwa za zmarłego, umieszczona nie w konkretnym formularzu, ale w małym zbiorku modlitw za zmarłych. Nie pojawia się ona w żadnej późniejszej księdze.

Można się zastanawiać, czy dzisiejszą kolektę uznać za nową wersję modlitwy gelazjańskiej, przepracowanej z wykorzystaniem modlitwy leoniańskiej, czy też raczej za nową kompozycję na podstawie dwóch dawnych modlitw. Z wahaniem opowiadam się jednak za tym pierwszym.

Mszał Piusa V, II niedziela po Wielkanocy

Tekst: „Deus, qui in Filii tui humilitate iacentem mundum erexisti: fidelibus tuis perpetuam concede laetitiam; ut, quos perpetuae mortis eripuisti casibus, gaudiis facias perfrui sempiternis. Per eundem Dominum”.

Przekład z łac.-pol. Mszału z 1968 r.: „Boże, który przez uniżenie się Twojego Syna podźwignąłeś upadły świat i wybawiłeś swoich wiernych od śmierci wiecznej, napełniaj ich nieustannym weselem i daj im udział w wiekuistym szczęściu. Przez Pana naszego”.

Historia modlitwy. W Sakramentarzu Gelazjańskim jest to kolekta „niedzieli po oktawie Wielkanocy”, co należy rozumieć jako I niedzielę po Wielkanocy, gdyż oktawa początkowo kończyła się nie w niedzielę a w sobotę (zob. wpis z 14 kwietnia). W Sakramentarzu Gregoriańskim typu II (ok. 650/683 r.) również jest to kolekta niedzieli po oktawie, ale w tym sakramentarzu należy to rozumieć jako II niedzielę po Wielkanocy, gdyż Gregorianum II odzwierciedla sytuację, gdy oktawa została już poszerzona o niedzielę (zdaniem A. Chavasse’a, stało się to mniej więcej za pontyfikatu Honoriusza I, 625-638). Taki układ  przejął Suplement św. Benedykta z Aniane do Gregorianum papieskiego (ok. 810/815 r.), toteż aż do Mszału z 1962 r. będzie to kolekta dzisiejszej niedzieli.

Zastosowanie w innych obrządkach. Modlitwa została zapożyczona przez ryty: galijski i ambrozjański. Missale Gallicanum Vetus (ok. 770 r., Francja pn. lub pn.-wsch.) ma ją w I niedzielę po Wielkanocy jako praefatio (odpowiednik rzymskiej kolekty), ma ją także ambrozjański Sakramentarz z Bergamo (IX w.), ale nie mam tej księgi, więc nie wiem, którego dnia i w jakiej funkcji ją stosuje.

Mszał Pawła VI. Z pewnymi zmianami jest to kolekta 14. niedzieli per annum, pisałem o tym 3 lipca 2011 r., ale tu trochę wpis poszerzyłem.