Wokół Sakramentarza tynieckiego (5)

Robiąc niedawno małą kwerendę w sieci w poszukiwaniu tekstów dotyczących Sakramentarza tynieckiego, natknąłem się na artykuł dra Pawła Figurskiego, mediewisty z Instytutu Historycznego UW, pt. Liturgical Manuscripts and Sacral Kingship of Piasts: A Reconsideration. Artykuł można znaleźć tutaj:

http://pawelfigurskiuw.wixsite.com/sacra-potestas-en/rituals

Autor artykułu zwrócił uwagę na pewien szczegół związany z dopisanym późniejszą ręką Kanonem, zaczynającym się na stronie 351. W Te igitur, tam gdzie wspomina się papieża i biskupa, podane jest imię biskupa Jan (Johannes): „una cum famulo tuo papa nostro ill., et antistite nostro Iohanne…” (od 9 do 7 linii od dołu w poniższym skanie ze strony polona.pl):

Nie wczytywałem się dotąd aż tak dokładnie w ten dopisany tekst Kanonu (uważnie sprawdziłem tylko listy świętych z Communicantes i Nobis quoque), więc dopiero ten artykuł zwrócił moją uwagę na ten szczegół. Co to może oznaczać? Najbardziej naturalne wytłumaczenie jest takie, że ten Kanon został dopisany w diecezji, którą podówczas kierował jakiś biskup Jan. Takie też tłumaczenie przyjmuje dr Figurski. I tutaj zaczyna się zagadka, ponieważ wg dotychczasowej rekonstrukcji dziejów naszego manuskryptu, powinien on wówczas znajdować się w Krakowie, gdzie biskup Jan pojawia się dopiero około połowy XIII wieku – jest to bp Jan Prandota, a charakter pisma, jak stanowczo twierdzi dr Figurski, wskazuje zdecydowanie na przełom XI i XII wieku. Nieco wcześniejszy od Prandoty biskup Iwo Odrowąż znany był również pod imieniem Jan, ale to niczego nie zmienia, bo to czas ledwie parędziesiąt lat wcześniejszy (1218-1229). Może więc rękopis pozostawał nadal w Kolonii? Też wykluczone, ponieważ tam również nie było w tym czasie żadnego biskupa Jana. Czyżby więc nasz sakramentarz trafił z Kolonii zupełnie gdzie indziej, a dopiero potem znalazł się w Tyńcu?

Dla porządku trzeba jeszcze rozważyć taką ewentualność, że imię Iohannes jest jedynie symboliczne. Na przykład, w XII-wiecznym Pontyfikale Rzymskim oraz w XIII-wiecznym Pontyfikale Wilhelma Duranda w obrzędach chrztu i bierzmowania padają symboliczne imiona dzieci przyjmujących sakramenty: Iohannes, Petrus i Maria. Coś takiego mogłoby być również z imieniem biskupa w Kanonie, ale tu od razu powstaje obiekcja, czemu skryba nie zrobił tego samego z imieniem papieża. Tak więc istotnie prawdopodobniejsze jest, że chodzi tu o jakiegoś rzeczywistego biskupa o imieniu Jan.

Mamy więc ciekawą zagadkę historyczną, aczkolwiek dotyczy ona nie powstania Sakramentarza tynieckiego, ale historii jego użytkowania. Możliwe że historię sprowadzenia rękopisu do Polski trzeba będzie pisać od nowa.